Stanisław Kączkowski

ur. 1891
zm. 11 listopada 1918
Zespół Szkolno-Przedszkolny w Słodkowie

akt erekcyjny tablicy pamiątkowej ku czci Stanisława Kączkowskiego
relacja świadka śmierci Stanisława Kaczkowskiego – pana Mariana Stawickiego
Zdjęć: 4
Dokumentów: 2

Pochodzenie

Urodził się w 1891 roku w Niżnym Nowogrodzie (obecnie Gorki) w Rosji w rodzinie urzędniczej, jako syn Stanisława Jana i Wandy z Rajewskich.

Edukacja i początki działalności

Po ukończeniu szkoły średniej studiował w Rosji, a na dalsze studia przeniósł się do Krakowa. Tu mógł rozwijać działalność patriotyczną. Wstąpił do Organizacji Strzeleckiej i po pewnym czasie rozpoczął kurs oficerski w Stróży. Ukończył go z wyróżnieniem. Nosił wówczas pseudonim ,,Niemrycz”. Po ukończeniu studiów Kączkowski przeniósł się do Łodzi, gdzie jego ojciec był carskim urzędnikiem. Tu utworzył i rozpoczął czynną działalność w Towarzystwie Gimnastycznym ,,Sokół”, które to po wybuchu I wojny światowej prowadziło również szkolenie wojskowe dla młodzieży. Na wieść o ewakuacji rosyjskich urzędów, ojciec Stanisława uciekł, a Kączkowski postanowił pozostać w Łodzi, bo w przeciwieństwie do niego czuł się Polakiem. Wtedy to zorganizował w mieście tajną szkołę podoficerską i (posiadający pełne kwalifikacje oficerskie) stanął na jej czele, walcząc o niepodległość Polski. Na apel Józefa Piłsudskiego Zarząd Towarzystwa Gimnastycznego ,,Sokół” w Łodzi zezwolił swym członkom na wstępowanie do Legionów. Stanisław Kączkowski odebrał wtedy przysięgę na wierność Polsce od łódzkich sokołów w budynku przy ulicy Nawrot 23. W tym samym czasie Kączkowski powołał również do życia Straż Obywatelską, której zadaniem było ochrona i zaprowadzenie porządku do czasu kiedy Łódź zostanie zajęta przez Niemców. Był jednym z najaktywniejszych członków Straży.

Działalność patriotyczna i konspiracyjna w Turku

Jak pisze jedno z lokalnych czasopism: ,,(…) w 1915 roku losy swe z Turkiem zawarł wytrawny działacz niepodległościowy Stanisław Kączkowski”. Przyjął posadę nauczyciela fizyki w Gimnazjum Męskim Towarzystwa Szkolnego w Turku. Istniała tu już skautowa drużyna męska im. ks. Józefa Poniatowskiego (założona przez skautów z Łodzi), której pierwszym drużynowym był Henryk Milewski, syn miejscowego rzemieślnika. Opiekunem pierwszej drużyny skautowej na terenie miasta i powiatu został prof. Stanisław Kączkowski i dzięki niemu ruch skautowy zaczął się rozwijać. Początkowo drużyna nie była zalegalizowana przez Niemców. Dlatego w obawie przed dekonspiracją przyjmowano do niej tylko sprawdzonych uczniów. Władze niemieckie nie zezwalały na istnienie drużyn skautowych, ponieważ obawiały się, że to zalążki przyszłych wyzwolicieli Polski. W październiku 1915 roku drużynowy Milewski opuścił Turek, a w następnym roku z inicjatywy prof. Kączkowskiego powstało (działające również w konspiracji) Koło Przyjaciół Harcerstwa. Początkowo nosiło nazwy ,,Rada Opiekuńcza‘’, ,,Patronat’’ . Celem koła było duchowe i materialne wsparcie istniejących w mieście drużyn skautowych. W tej konspiracyjnej organizacji Kączkowski znalazł wielu sympatyków oraz aktywnych miejscowych i wpływowych działaczy, a wśród nich ówczesną dyrektorkę Gimnazjum Żeńskiego – Tomiłę Składkowską. Pozyskawszy sponsorów, Kączkowski umożliwił skautom naukę strzelania oraz jazdy konnej.

Od 1916 roku na terenie miasta i powiatu znajdował się IV Obwód Organizacji Skautowej, a w latach 1917-1918 Turek został siedzibą Va Komendy Okręgu. 8 lipca 1916 roku drużyna gimnazjalna została włączona do Organizacji Skautowej, a w 1918 roku do Związku Harcerstwa Polskiego. Liczyła wtedy 120 członków, co stanowiło połowę wszystkich uczniów Gimnazjum Męskiego.

Podczas I wojny światowej Kączkowski walczył z Niemcami stosując metody skautingu m.in. obserwacje, wywiad, ostrzeżenia osób zagrożonych aresztowaniami. Ogromne znaczenie miało dla niego krzewienie postaw patriotycznych. I tak w 1916 roku wraz z harcerzami wziął udział w uroczystościach rocznicowych z okazji uchwalenia Konstytucji 3 Maja, a w 1918 – protestował przeciwko postanowieniom bolszewickiej Rosji i Niemiec w sprawie oddania chełmszczyzny Ukraińcom. W czerwcu tego samego roku zmobilizował oddział skautów do udziału w obchodach 100 rocznicy śmierci gen. Jana Henryka Dąbrowskiego, twórcy Legionów Polskich we Włoszech.

Mieszkając w Turku Kączkowski był również aktywnym członkiem Towarzystwa Muzyczno- Dramatycznego ,,Lutnia’’. Występował często jako aktor-amator w organizowanych przedstawieniach teatralnych, prowadził prelekcje i odczyty. 3 listopada 1918 roku dzięki publicznemu wystąpieniu prof. Stanisława Kączkowskiego w lokalu ,,Lutni’’ przy ul. Kaliskiej (obecnie restauracja ,,Turkowianka’’) utworzono Straż Obywatelską, działającą na terenie miasta i powiatu. Powołany wówczas oddział Straży liczył 120 osób, w tym osobę profesora. Wstąpiło do niej także wielu jego uczniów.

Tragiczny koniec…

Podczas alarmowej zbiórki skautów z drużyny ks. J. Poniatowskiego 10 listopada 1918 roku w budynku Gimnazjum przy ul. Szkolnej profesor Kączkowski zmobilizował wszystkich do udziału w rozbrajaniu wojsk niemieckich stacjonujących w mieście. W dniu następnym odbyła się zbiórka na dziedzińcu domu pana Nowackiego przy ul. Kaliskiej 24, a potem profesor wraz ze swymi skautami udali się pod budynek poczty. Stacjonujące tam oddziały niemieckie były nieporównywalnie silniej uzbrojone i liczyły ponad 100 osób.
Naocznym świadkiem i uczestnikiem tamtych tragicznych wydarzeń był Marian Stawicki, który po latach tak to relacjonował: ”Miałem wówczas 14 lat i od roku należałem do harcerstwa, wówczas organizacji tajnej (…). Było nas około 20 chłopców (…). Opiekunem był profesor Kączkowski. Około 11 listopada 1918 r. otrzymaliśmy polecenie by udać się na zbiórkę (…). W godzinach wieczornych nasza drużyna udała się przed ówczesną ”Wachę”(obecnie Urząd Pocztowy) przy ulicy Kaliskiej, gdzie ustawiono nas w szpalerze przed wejściem. Byli tam członkowie Polskiej Organizacji Wojskowej oraz sporo ludzi – mieszkańców Turku”. Dalej pan Stawicki wspomina negocjacje toczone z Niemcami, którzy zamknęli się w budynku poczty. „Po pewnym czasie, chyba po godzinie, przedstawiciele nasi wyszli z budynku. Jednocześnie dwóch żołnierzy niemieckich ustawiło się pod kasztanem i oddało dwie salwy do tłumu. Wszyscy rzucili się do ucieczki (…). Zauważyłem leżącego na ziemi profesora Kączkowskiego. Po chwili wszystko ucichło. Parę minut później kilku z nas podeszło do leżącego. Niestety już nie żył. Na drzwiach zdjętych z sąsiedniego domu zanieśliśmy go do mieszkania, w którym mieszkał u p. Babińskich. Pogrzeb jego odbył się już w wolnej Polsce”.
Śmierć Stanisława Kączkowskiego wstrząsnęła mieszkańcami Turku. Niemców zmuszono do opuszczenia miasta. Ich ofiara 13 listopada 1918 roku miała uroczysty pogrzeb, który przerodził się w pierwszą w wolnej Polsce manifestację patriotyczną. Z kolei w 20 rocznicę odzyskania niepodległości przez Polskę, z inicjatywy Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” wystawiono na jego grobie pomnik. Niestety został on zniszczony w 1939 roku przez Niemców. Dopiero po wojnie uczniowie Gimnazjum w Turku uporządkowali grób Stanisława Kączkowskiego, umieszczając tablicę pamiątkową z informacją o dacie oraz okolicznościach jego śmierci.

W pamięci mieszkańców Turku…

Kączkowski zginął mając zaledwie 27 lat. On który zrobił wszystko, aby uniknąć ofiar wśród ludności cywilnej w chwili opuszczenia miasta i powiatu przez okupanta niemieckiego. Dziś śladem działalności profesora S. Kączkowskiego w Turku jest nazwa ulicy (od 1928 roku), grób na miejscowym cmentarzu oraz tablica w kościele Najświętszego Serca Pana Jezusa, upamiętniająca jego postać oraz skautów poległych w walkach o niepodległość Polski. A 11 listopada 1999 roku, w 81 rocznicę śmierci Kączkowskiego, odsłonięto tablicę pamiątkową w miejscu tragicznej śmierci bohatera (budynek poczty przy ul. Kaliskiej).


Żródła:
1. „Turek i okolice” słownik biograficzny, praca zbiorowa 2011.
2. Przegląd Koniński nr 8, 24.02.1991.
3. Relacja Mariana Stawickiego, świadka śmierci Stanisława Kączkowskiego.
4. Materiały udostępnione przez Muzeum Miasta Turku im. Józefa Mehoffera.






Kalendarium:

  • 1891 ― Narodziny bohatera
  • 1918 ― Śmierć bohatera

Zobacz też: