ADAM KUBASZEWSKI (1847-1927)

Ogrodnik – architekt parku gołuchowskiego. Całe życie zawodowe związał z pracą dla hrabiego Jana Działyńskiego i jego żony Izabeli z Czartoryskich Działyńskiej. Propagator nowoczesnego sadownictwa w Wielkopolsce. Działacz stowarzyszeń społecznych.

Pochodzenie

Adam Kubaszewski urodził się w 1847r. w Jurkowie (powiat kościański). Jego rodzicami byli Marceli Kubaszewski i Anna z Rudkiewiczów.

Dzieciństwo

Ojciec Adama pracował jako urzędnik gospodarczy w majątku Kajetana Morawskiego – ziemianin ten znany był jako poseł na sejm pruski, działacz społeczny, a przede wszystkim postępowy gospodarz. Mały Adam zauroczony był gospodarstwem Morawskiego, ogrodem kwiatowym, oranżerią i winnicą. Zawsze wspominał obsadzone drzewami owocowymi drogi oraz „…trawnik ze starodrzewiem (…), gdzie korzystano z cienia w okresie letnim”.

Edukacja i młodość

Otoczenie w którym wzrastał sprawiło, że w wieku siedemnastu lat rozpoczął praktykę w majętności Dezyderego Chłapowskiego w Turwi. To właśnie ten majątek, doskonale i nowocześnie zarządzany, dał Kubaszewskiemu możliwość nabycia podstawowej wiedzy w zawodzie ogrodnika. Tu poznał metody gospodarowania oparte na najnowszych osiągnięciach rolnictwa europejskiego. Nie tylko poznawał sposoby zakładania zieleni i dbania o nią, ale prowadził również badania meteorologiczne i klimatyczne. Pierwszym poważnym zadaniem Adama był prawdopodobnie udział w zakładaniu przez Chłapowskiego parku w stylu angielskim. Autorem projektu był Francuz – Augustyn Denizot.

Podróże

Po zakończeniu praktyki w Turwi Kubaszewski, zgodnie z panującym wówczas zwyczajem, udał się w podróż. Wybór miejsc nie był przypadkowy. Najpierw wyjechał do Wrocławia, gdzie odwiedził ogród botaniczny – placówkę naukową uniwersytetu. Poznał też warsztat planisty podczas urządzania parku miejskiego i promenady. Następnym etapem były Berlin i Hamburg. Ta podróż umożliwiła Kubaszewskiemu zwiedzenie miejsc wyróżniających się parkami miejskimi oraz ogrodami przy prywatnych rezydencjach . Ponadto odwiedził, liczne nad Łabą, zakłady szkółkarskie. Ogromne wrażenie zrobił na Adamie park w Muskau łączący założenie krajobrazowe z ogrodem dendrologicznym. Park Mużakowski Ten właśnie projekt stał się prawdopodobnie inspiracją przy tworzeniu parku gołuchowskiego.

Działalność zawodowa

Zdobyta wiedza, praktyka w europejskich zakładach ogrodniczych i zamiłowania przyrodnicze sprawiły, że Adam czuł się gotowy do samodzielnej pracy. Dobrze sie złożyło, że Izabela i Jan Działyńscy, właściciele Gołuchowa, poszukiwali właśnie dobrze wykształconego ogrodnika na stałą posadę. Ewentualnym kandydatom stawiali jednak bardzo wysokie wymagania. Zadaniem przyszłego ogrodnika miało być założenie parku przyzamkowego, ale i „kierowanie się na ogrodnika architektę”. Miał on posiadać wiedzę i praktykę, znać języki, podróżować po Europie, tłumaczyć literaturę fachową oraz prowadzić badania i przygotować książkę o drzewach iglastych. Mimo wysokich wymagań Adam Kubaszewski zdawał się być idealnym kandydatem na to stanowisko.

W październiku 1876r. Kubaszewski rozpoczyna pracę w Gołuchowie. Na początku ma do dyspozycji 5-hektarową powierzchnię drzewek iglastych posadzonych trzy lata wcześniej przez hr. Jana Działyńskiego. Wiosną 1877r. przystępuje do pomiaru terenu i tworzy plan graficzny, który dla wygody dzieli na cztery części. Udaje mu się połączyć zamiłowania dendrologiczne hrabiego z oczekiwaniami estetycznymi księżnej Izabeli. Kubaszewski najpierw zakłada ogród w najbliższym otoczeniu zamku. Każdy etap prac stara się uwiecznić na rysowanych osobiście planach. Przez cały czas prowadzi też dziennik, zapisując wszystkie najważniejsze sprawy, wydatki, rozmowy z hrabią Działyńskim i kontakty z księżną Czartoryską. Dziennik ów, potocznie nazywany „Pamiętnikami Kubaszewskiego”, zawiera 5 zeszytów i przechowywany jest w Bibliotece Ośrodka Kultury Leśnej w Gołuchowie. Zgodnie z zaleceniami chlebodawców ogrodnik cały czas prowadzi też obserwacje nad aklimatyzacją posadzonych drzew. Zebrane spostrzeżenia zapoczątkowały jego późniejsze zainteresowanie tą dziedziną. Po śmierci Jana Działyńskiego pracom patronuje księżna Izabela. Park rozrasta się do prawie 100 hektarów. Część I i II są już ukończone. Swoistym zapisem postępów w pracach nad parkiem są rysunki wykonane w 1884 r. przez francuskiego artystę Charlesa Biberona, które dokumentują również zakończenie prac budowlanych przy zamku. Obecnie znajdują się w zbiorach Muzeum Narodowego w Poznaniu. Po śmierci Izabeli w 1899r. Kubaszewski nadal pielęgnuje założenia parkowe oraz tworzy dalsze jego części, pozostając wierny wskazówkom Jana i Izabeli.

Dziś park gołuchowski ma ponad 150 hektarów i wchodzi w skład Ośrodka Kultury Leśnej. Zdjęcia parku gołuchowskiego

Działalność społeczna

Adam Kubaszewski, jak większość Wielkopolan w zaborze pruskim, bardzo interesował się sprawami narodowymi i społecznymi. Wychowanek Morawskiego i Chłapowskiego starał się kultywować tradycje narodowe.

Działał w Towarzystwie Przemysłowców przygotowując min. wykłady o ogrodach ozdobnych. Pisał artykuły do fachowej prasy np. „Ogrodnika Polskiego” jako korespondent z poznańskiego.

Sam park gołuchowski był miejscem, gdzie mógł propagować wiedzę ogrodniczą. Wycieczki odwiedzające od 1895 r. muzeum Izabeli Czartoryskiej, zwiedzały również park, gdzie Kubaszewski osobiście zapoznawał z jego historią, opisywał rosnące tu drzewa i krzewy. Uzupełnieniem tych wiadomości była wystawa botaniczno-techniczna, ze zbiorów samego Kubaszewskiego, na tzw. Dybulu (dawna zagroda młynarza). Jego zbiory przyrodnicze i materiały ogrodnicze znane były również z wystaw organizowanych przez Towarzystwo Przemysłowców min. w 1895r. w Poznaniu.

Działał również lokalnie. Na Wystawie Rolniczo-Przemysłowej (15-19 maja 1925r.) w pobliskim Pleszewie zaprezentował plany ogrodów i wystawę kwiatów.

Kubaszewski współpracował z Centralnym Towarzystwem Gospodarczym na W. Ks. Poznańskie oraz Towarzystwem Wspierania Urzędników Gospodarczych. Aktywnie działał w Kółkach Włościańskich, które nie tylko miały wzbogacać wiedzę z zakresu ogrodnictwa, ale i kształtować postawy obywatelskie i narodowe.

Kubaszewski był jednym z założycieli Centralnego Towarzystwa Ogrodniczego na W. Ks. Poznańskie. Stanął na czele tzw. „ogrodników dworskich”, którzy postanowili powołać do życia organizację szerzącą wiedzę z zakresu ogrodnictwa i popularyzującą sadownictwo i warzywnictwo. Na zebraniu inauguracyjnym w 1891r. przyjęto ustawę Towarzystwa opracowaną przez Adama Kubaszewskiego.

W latach 1890-1910 gołuchowski ogrodnik współpracował również z redakcją „Ogrodnika Polskiego” pisząc artykuły i odpowiadając na pytania czytelników.

Ciekawostki

Ciekawostką jest, że od momentu zamieszkania w Gołuchowie Kubaszewski bardzo interesował się jego historią. Rozpoczął nawet pisanie „Historii Gołuchowa”. Rękopis zawierający spis najważniejszych wydarzeń do 1878r. znajduje się w Ośrodku Kultury Leśnej w Gołuchowie. OKL

Adam Kubaszewski związany był bardzo ze społecznością lokalną. Należał do działającej we wsi Ochotniczej Straży Pożarnej. Jak wynika z zapisów w kronice, w latach 1905-1910 był nawet jej prezesem. Przyjaźnił się z założycielem straży Klemensem Borowskim – nauczycielem i kowalem pracującym u Działyńskich.

Osiągnięcia

Plan parku gołuchowskiego został wyróżniony nagrodą na wystawie w Bydgoszczy w 1880 r.

W 1883r. na wystawie w Legnicy Adam Kubaszewski prezentował projekt ogrodu Siemieńskiej w Brzeziu oraz projekt parku w Niekłaniu wykonany dla hr. Broel-Plater. Za ten ostatni otrzymał złoty medal oraz „I dyplom” za całokształt pracy. Nazwisko Kubaszewskiego wymieniano wówczas jako jedno z 6 najlepszych polskich ogrodników-planistów XIX wieku.

Wydawnictwa

KSIĄŻKI

1. Manuskrypt o ogrodach ozdobnych z 1895r. (Biblioteka Kórnicka rkps 4462)

2. „Owoce południowe, brzoskwinie, morele, winokrzewy i figi w naszym kraju. Praktyczna hodowla na wolnym powietrzu i pod szkłem”, Poznań 1901r.

3. „Ogród jako źródło dochodu…”, Poznań 1902r., Centralne Towarzystwo Gospodarcze

WYBRANE ARTYKUŁY

– „Kilka słów o sadownictwie wielkopolskim w ogólności. Korespondencja z Poznańskiego”. Ogrodnik Polski, nr 3, 1889, s.61

– „Żywopłoty ochronne i ozdobne”. Poradnik Gospodarski, nr 12, 1902.

– „Plantacje różnych drzew i krzewów”. Ziemianin, nr 40, 1908, s.172.

– „Obsadzanie nowego kanału na łące drzewami”. Poradnik Gospodarski, nr 14, 1908.

– „Ważniejsze momenty z dziejów aklimatyzacji drzew zagranicznych w dawnej Polsce oraz rezultaty, jakie w tym kierunku dotąd osiągnięto”. Przegląd Leśniczy, nr 2, 1911, s. 52.

Znaczenie postaci

Kubaszewski z wielkim kunsztem realizował zamysł Jana Działyńskiego, by stworzyć park krajobrazowy stanowiący godne tło dla utworzonego przez Izabelę z Czartoryskich zamku-muzeum. Nie wolno jednak zapomnieć o jego działalności obywatelskiej i popularyzatorskiej w tak trudnym dla Polaków czasie. Najbardziej zapisał się w pamięci Wielkopolan, a szczególnie gołuchowian, jako „ogrodnik-artysta”, który poświęcił 50 lat swojego życia, abyśmy mogli podziwiać dziś jeden z największych i najpiękniejszych parków krajobrazowych w Polsce.

Źródła

„Studia i materiały Ośrodka Kultury Leśnej” nr 5, Wydawnictwo Akademii Rolniczej im. Cieszkowskiego w Poznaniu, Poznań 2003.

„Studia Muzealne – zeszyt 13”, Muzeum Narodowe w Poznaniu, Poznań 1982.

Kąsinowska Róża, „Gołuchów. Rezydencja magnacka w świetle źródeł”, OKL Gołuchów, Gołuchów 1993.

Wywiad z dr Stefanią Michocką – pracownikiem Ośrodka Kultury Leśnej w Gołuchowie

Rozmowa z p. Marią Zdunek – wnuczką Klemensa Borowskiego