Pochodzenie

Urodził się 13.01.1848 r. w Wysokiej, małym miasteczku znajdującym się wówczas w powiecie wyrzyskim (obecnie powiat pilski). Był synem zamożnego chłopa Tomasza i Anny z Matczyńskich.

Edukacja

Edukacją młodego chłopca kierował wuj – proboszcz, upatrując w nim kandydata do stanu duchownego. Wysłał go zatem do gimnazjum w Pelplinie, a potem w Chełmnie. W tym ostatnim, podczas nauki w latach 1866 – 1870 wstąpił do tajnej organizacji patriotycznej im. Tomasza Zana, której zadaniem było m.in. moralne przygotowanie i wychowywanie młodych ludzi w poczuciu obowiązku walki o wyzwolenie ojczyzny.

W 1870 roku, w wyniku wybuchu wojny francusko – pruskiej, został wcielony do armii pruskiej. Został wysłany do okupowanego przez Niemców miasta Belfort, skąd po kilku miesiącach powrócił i przystąpił do egzaminu dojrzałości. Po zdaniu matury odsłużył pozostałą część wojska w Toruniu.

Jego dalsze losy związane są z Wrocławiem i Berlinem, w których to studiował filologię klasyczną i słowiańską. We Wrocławiu pisywał swoje pierwsze rozprawki i wiersze do pisemka studenckiego „Poczwara”. Starał się uzyskać stopień doktora i w 1878 roku napisał pracę dotyczącą twórczości dwóch komediopisarzy rzymskich – Plauta i Terencjusza, jednak do jej obrony nie przystąpił. Zniechęcony ciągłymi uwagami nieżyczliwego Polakom niemieckiego profesora oraz z powodu niemożności zdobycia 600 marek na druk swej pracy, w akcie desperacji swoje rękopisy spalił.

Pierwsza praca

Po przygodzie z Uniwersytetem Wrocławskim rozpoczął pracę jako nauczyciel domowy. Najpierw uczył w Toruniu, a następnie w Kolędzie koło Milicza. W 1879 roku powrócił do Wrocławia i rozpoczął pracę w Bibliotece Uniwersyteckiej. Początkowo pracował tylko dorywczo, przepisując różnego rodzaju dokumenty, ale szybko dał się poznać jako sumienny, pracowity człowiek i otrzymał stopień asystenta bibliotekarza.

Redaktor „Nowin Szląskich”

W 1884 roku został redaktorem naczelnym „Nowin Szląskich”. Czasopismo to przeznaczone było dla Polaków ewangelików zamieszkujących teren Górnego Śląska, aby podnieść w nich poczucie narodowości i zamiłowanie do ojczystego języka. Jako urzędnik niemiecki musiał wydawać to czasopismo konspiracyjnie, pod przybranym nazwiskiem. W 1887 roku zmieniono tytuł na „Nowiny”, a w wyniku aktywności Antoniego Bederskiego prenumerata wzrosła z 40 do 375 egzemplarzy. Cały czas pismo to borykało się z problemami finansowymi i po wyjeździe Antoniego z Wrocławia w 1891 roku przestało wychodzić.

Bibliotekarz w Bibliotece Raczyńskich

W marcu 1891 roku Bederski otrzymał propozycję pracy od Edwarda Sosnowskiego, dyrektora Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu, na którą przystał i z dniem 12.03.1891 roku został jej drugim bibliotekarzem. Pracę swą rozpoczął od uporządkowywania i uzupełniania katalogów.

Przez cały okres swej pracy zabiegał o zachowanie polskiego charakteru biblioteki. Gorąco namawiał młodzież, zwłaszcza poznańskich gimnazjów, aby czytała polskie książki, przez co narażał się niemieckim władzom biblioteki, którzy mu nie ufali i zabraniali umieszczać jego publikacje w polskiej prasie (szczególne naciski na niemczenie biblioteki były za dyrektorskich rządów Niemca, Oswalda Collmana w latach 1902 – 1912).

W czasie I wojny światowej nie dopuścił do wywiezienia w głąb Niemiec najcenniejszych inkunabułów i rękopisów, które już spakowane w skrzyniach i złożone w podziemiach Archiwum Państwowego czekały na transport.

Dyrektor w Bibliotece Raczyńskich

W 1918 roku władze powstańcze powierzyły mu zarządzanie wszystkimi bibliotekami na terenie Wielkopolski. Przez krótki czas pełnił także funkcję tymczasowego kierownika byłej Biblioteki Cesarza Wilhelma, którą przekształcono w Bibliotekę Uniwersytecką i rozpoczął proces jej repolonizacji.

W 1919 roku został dyrektorem Biblioteki Raczyńskich. Trafił na bardzo trudną sytuację ekonomiczną kraju. Ceny rosły w szybkim tempie, więc na wszystko brakowało środków. Przez pierwsze lata martwił się tylko o byt materialny kierowanej przez siebie biblioteki. Zabiegał o subwencje rządowe i samorządowe, zbierał datki od osób prywatnych. Pisał wnioski i memoriały. Brakowało funduszy na wszystko, stąd też starał się u wydawców o darmowe przekazywanie jednego egzemplarza każdej nowej publikacji. Swą nieugiętą postawą doprowadził do tego, że w 1923 roku Biblioteka przeszła na utrzymanie miasta.

Od 1926 roku rozpoczął starania o poprawę warunków lokalowych. Z jego inicjatywy prezydent Poznania Cyryl Ratajski zobowiązał się pomóc w usunięciu z gmachu Biblioteki Banku Miasta Poznania i Biblioteki im. J. I. Kraszewskiego. Uzyskane pomieszczenia odrestaurowano i przeznaczono na czytelnie oraz magazyn czasopism.

Na emeryturę odszedł w dniu 01.10.1928 r. Należał do Zarządu Koła Poznańsko-Pomorskiego Związku Bibliotekarzy Polskich (od 1920 r.). W 1929 r. otrzymał honorowy tytuł członka związku, a także obchodził jubileusz pięćdziesięciolecia pracy bibliotekarskiej. Za zasługi dla polskiego bibliotekarstwa odznaczony został Krzyżem Oficerskim Orderu „Polonia Restituta”. W 1929 roku wydał „Druki poznańskie XVI – XVIII w., znajdujące się w Bibliotece Raczyńskich”.

Rodzina

Antoni Bederski ożenił się 26.11.1892 r. po rocznym pobycie w Poznaniu. Jego wybranką była około dwadzieścia lat młodsza Elżbieta Brzeska, autorka między innymi pracy o Edwardzie Raczyńskim i Bibliotece. Zamieszkała ona w dotychczasowym, służbowym mieszkaniu Antoniego w Bibliotece. Niestety, po urodzeniu dzieci była sparaliżowana i jeździła na wózku inwalidzkim. Mieli dwóch synów i córkę Angelikę, która zmarła po urodzeniu (1897 r.). Starszy syn Adam (ur. 1893 r.), poeta, publikował swoje utwory w „Zdroju” i był jednym z teoretyków ekspresjonistów Buntu, potem pracował w służbie dyplomatycznej, po II wojnie światowej nie wrócił do kraju, zmarł w Penrhos w Walii w 1961 r. Jedyny syn Adama, też Adam, zginął w 19. roku życia w Powstaniu Warszawskim, walcząc w Szarych Szeregach. Młodszy syn Antoniego Bederskiego, Jan (ur. 1899 r., lekarz internista, był długoletnim ordynatorem Oddziału Chorób Wewnętrznych (od 1936 roku) w szpitalu na Placu Kaszubskim w Gdyni. Założył i pełnił funkcję Przewodniczącego Polskiego Towarzystwa Lekarskiego – Oddział w Gdyni. Brał udział również w Powstaniu Śląskim, zmarł w Gdyni w 1983 r.

Śmierć

Antoni Bederski zmarł nagle 29 marca 1930 r. W przeddzień śmierci, będąc już na emeryturze, pełnił dyżur w czytelni. Pogrzeb odbył się 1 kwietnia 1930 r. na cmentarzu Świętomarcińskim w Poznaniu. Nad trumną przemawiał kurator Biblioteki – prezydent Cyryl Ratajski. Kondukt pogrzebowy w towarzystwie licznego duchowieństwa prowadził ks. infułat Adamski, przyjaciel Bederskich. Wśród uczestników pogrzebu byli przedstawiciele różnych bibliotek, władz miejskich i samorządu krajowego z wojewodą Raczyńskim na czele.

W pośmiertnych wspomnieniach scharakteryzowano go następująco: „Trudno było się oprzeć wpływowi tego niezwykłego człowieka. Cichy i skromny nad wszelki wyraz, unikał rozgłosu, usuwał się dobrowolnie w cień…Nie pragnął niczego dla siebie, nie dbał o korzyści materialne, o zaszczyty, o odznaczenia. Ale wierny był do ostatka ideałom, które ukochał: ojczyźnie, nauce, pracy. Wielki był charakterem, umysłem i sercem. Wielki pracą całego życia. Patriota, uczony, bibliotekarz” (B. Szulc – Golska, Działalność i zasługi Antoniego Bederskiego, „Strażnica Zachodnia”, 1930 r., s. 193).

Podczas II wojny światowej Niemcy przenieśli groby z cmentarza Świętomarcińskiego do Lubonia, na cmentarz obecnie już nieczynny.

Zasłużony dla polskości

Antoni Bederski przysłużył się w obronie języka polskiego podczas zaborów, dbał o rozwój polskiego czytelnictwa i był krzewicielem polskiej kultury na Śląsku i w Wielkopolsce. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę walczył o przetrwanie a następnie rozwój Biblioteki Raczyńskich, która była jego domem. Dla upamiętnienia jego zasług mieszkańcy Wysokiej 3 maja 1983 roku nadali swej Bibliotece Publicznej imię Antoniego Bederskiego.

Literatura:

1. Bederska Wanda, Wspomnienie, Gazeta Wyborcza Poznań, nr 166, wydanie z dnia 17.07.2004 r., s. 10;

2. Chojnacki Władysław, Sprawy Warmii i Mazur w korespondencji Wojciecha Kętrzyńskiego, Wrocław 1952, s. 30;

3. Chwaliszewski Roman, Antoni Bederski z Wysokiej – zasłużony bibliotekarz Poznania, Rocznik Nadnotecki, t. VIII (1977), z. 1, s. 94 – 99;

4. Mikołajczak Mariola, Wysoka i okolice, Poznań 2002;

5. Mrugasiewicz Izabela, Antoni Bederski 1848 – 1930, [w:] Słownik bibliotekarzy wielkopolskich 1918-2000, red. Franciszek Łozowski, Poznań 2001, s. 21-22;

6. Perzyna Janina, Bederski Antoni, [w:] Wielkopolski Słownik Biograficzny, Warszawa 1981, s. 44-45;

7. Szulc-Golska B., Działalność i zasługi Antoniego Bederskiego, „Strażnica Zachodnia”, 1930 r., s. 193.

8. Uljasz Adrian, Czasopisma wyznaniowe na straży polskości. Z przeszłości prasy luterańskiej i kalwińskiej do 1939 roku, Rocznik Bibliologiczno – Prasoznawczy, tom 2/13, Kielce 2010, s. 63-78;

9. Wojtkowski Andrzej, Antoni Bederski, Kurier Poznański, 2 kwietnia 1930 r., nr 154, s. 8;

10. Wojtkowski Andrzej, Bederski Antoni, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t.1, Kraków-Wrocław 1935;

11. Wojtkowski Andrzej, Edward Raczyński i jego dzieło, Poznań 1929.

Synowie Antoniego Bederskiego:

http://pl.wikipedia.org/wiki/Adam_Bederski

http://old.viamedica.pl/gazety/gazeta7/artykul.phtml?id=4&indeks_art=77&VSID=8ca35721af40802ba47df383b951cb99

Fotografie i listy:

Ze zbiorów Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu.