Eduard Hartmann urodził się w 1839 roku w dolnołużyckim miasteczku Beeskow nad Szprewą, jako poddany króla pruskiego. Ojcem przyszłego burmistrza Murowanej Gośliny był Eduard Hartmann starszy, miejscowy restaurator, matka – Wilhelmina z domu Hauptmann – także wywodziła się z rodziny kupieckiej. Rodzina Hartmannów, podobnie jak większość mieszkańców Dolnych Łużyc, należała do kościoła ewangelicko-augsburskiego. Niewiele wiadomo o najwcześniejszych latach życia młodego Eduarda. Rodzice starali się zapewnić mu wykształcenie umożliwiające w przyszłości prowadzenie własnego interesu. Jako młody człowiek Eduard Hartmann wziął udział w trzech wojnach prowadzonych przez państwo pruskie: w 1864 roku z Danią, w 1866 roku z Austrią oraz w latach 1870-1871 z Francją. Za tą ostatnią kampanię otrzymał odznaczenie Kriegsdenkmünze für die Feldzüge 1870/1871.

W latach siedemdziesiątych i pierwszej połowie lat osiemdziesiątych XIX wieku przyszły burmistrz Murowanej Gośliny zajmował się handlem. Jeszcze przed wyborem na to stanowisko miał okazję przebywać na Ziemi Goślińskiej, gdzie poznał swoją przyszłą żonę Hildę wywodzącą się z miejscowej rodziny Otlewskich. Niestety nie wiadomo, kiedy i gdzie miał miejsce ich ślub.

Wybór Eduarda Hartmanna na burmistrza Murowanej Gośliny miał miejsce 15 października 1887 roku. Podpisany z nowym burmistrzem kontrakt przewidywał, iż funkcję tę będzie on sprawował przez 12 lat. Nowo wybrany urzędnik stanął przed koniecznością wydźwignięcia miasta z zastoju gospodarczego i społecznego, w którym Murowana Goślina tkwiła od początku ósmej dekady XIX wieku. W tym celu należało zdynamizować życie miasta, a także zapewnić mu dodatkowe możliwości rozwoju. Przed nowym burmistrzem stanęło także trudne zadanie pobudzenia wzajemnej współpracy wielonarodościowej ludności miasta. Miało się to okazać głównym wyzwaniem jego kadencji.

W momencie objęcia stanowiska burmistrza przez Eduarda Hartmanna Murowanej Goślinie brakowało idei, wokół której można by było skupić miejscową ludność. Życie społeczne i kulturalne znajdowało się w powijakach, koncentrując się praktycznie wokół stowarzyszeń religijnych, brakowało także innych organizacji mogących gromadzić miejscową ludność. Założony w 1873 roku Bank Ludowy skupiał się głównie na swojej działalności statutowej. Istniała wprawdzie goślińska Gildia Strzelecka (Bractwo Kurkowe), jednakże organizacja ta pod koniec lat osiemdziesiątych XIX wieku nie działała zbyt prężnie, ograniczając się do nielicznych strzelań szkoleniowych (na poczet ewentualnej obrony miasta przed zagrożeniem zewnętrznym). Dlatego też nowy burmistrz był zmuszony zaproponować całkowicie nową, płaszczyznę współpracy. Stało się nią powołanie Ochotniczej Straży Pożarnej.

Murowana Goślina, jak każde XIX-wieczne miasto stale narażona była na niebezpieczeństwo pożaru. Raz już z resztą dane jej było zaznać niszczycielskiej siły „czerwonego kura” – 6 maja 1847 roku żywioł strawił ponad połowę miasta, na lata zatrzymując możliwość jego rozwoju. Tymczasem jedynym zabezpieczeniem przeciwpożarowym, jakim miasto dysponowało, była osoba stróża miejskiego, który był zobowiązany wypatrywać wszelkich oznak wybuchu pożaru, a następnie zaalarmować mieszkańców. Do gaszenia ognia wykorzystywano wówczas pewną liczbę sprzętu pożarowego, zakupionego przez miasto, jednakże wykorzystywać go mieli ludzie na co dzień nieprzygotowani do takich działań. W takich warunkach gaszenie nie przynosiło zwykle zadawalających efektów. Burmistrz Hartmann jako pierwszy postanowił zmienić ten stan. Z jego inicjatywy doszło do wewnątrzmiejskich konsultacji z przedstawicielami wszystkich trzech głównych grup narodowościowych (Polaków, Niemców i Żydów). W rezultacie zaledwie nieco ponad rok od objęcia przez Eduarda Hartmanna stanowiska burmistrza w Murowanej Goślinie powołano Ochotniczą Straż Pożarną.

Kolejną inicjatywą nowego burmistrza było utworzenie w Murowanej Goślinie cechu łącznego. Do tej pory w mieście działało (z różnymi skutkami) kilka cechów specjalistycznych, wywodzących swe tradycje często jeszcze z czasów I Rzeczypospolitej. Były jednak także takie gałęzie rzemiosła, które własnego cechu nie miały, albo też goślińscy rzemieślnicy zmuszeni byli przynależeć do zgromadzeń cechowych w innych miastach – Obornikach, Rogoźnie, a nawet w Poznaniu. Utworzenie w 1888 roku cechu łącznego, skupiającego wszystkich rzemieślników poza tymi już zrzeszonymi w cechach specjalistycznych, doprowadziło do konsolidacji miejscowego środowiska wytwórczego zwłaszcza, że rzemiosłem parali się przedstawiciele wszystkich trzech zamieszkujących miast narodowości.

Eduard Hartmann czynił także starania o wzmocnienie gospodarcze Murowanej Gośliny. Dostrzegający potrzebę posiadania funduszy koniecznych do rozwoju goślińskiego handlu i rzemiosła burmistrz zaangażował się w wspieranie lokalnego Banku Ludowego, będącego inicjatywą polską. Ażeby dać przykład innym wkrótce po objęciu osobiście zapisał się do banku i złożył w nim swoje oszczędności. Za przykładem burmistrza poszło wielu innych niemieckich mieszkańców miasta.

Na początku lat 90-tych XIX wieku burmistrz Hartmann wyznaczył długofalowy program modernizacji miasta. Jego elementami miały być: doprowadzenie do rozwoju terytorialnego Murowanej Gośliny, rozwój miejskiej infrastruktury oraz polepszenie komunikacji z innymi ośrodkami miejskimi Wielkopolski (poprzez uzyskanie połączenia kolejowego). Był to plan bardzo ambitny – w okresie tym Murowana Goślina wprost dusiła się w swoich granicach otoczona ze wszystkich stron gruntami wsi Piła, w kasie miejskiej brakowało środków na większe inwestycje, a szanse na nowe połączenia komunikacyjne były iluzoryczne. Hartmann w tej ostatniej sprawie interweniował u obornickich władz powiatowych już wiosną 1888, lecz nie napotkał na pozytywny odzew. Szanse na realizację którejś z tych spraw można było upatrywać wyłącznie we współpracy z władzami wyższego szczebla – prowincjonalnymi, rejencyjnym lub powiatowymi. Jeszcze inną opcją było poszukiwanie partnerów wśród podmiotów prywatnych. Dość nieoczekiwanie Murowanej Goślinie udało się znaleźć ciekawego partnera zainteresowanego rozbudową sieci komunikacyjnej. Wiosną 1893 roku pojawiła się oferta budowy prywatnej kolejki wąskotorowej mającej połączyć miejscowość Główną (dzisiejszy Poznań Główny, ówcześnie podpoznańską wieś w powiecie Poznań-Wschód) ze Skokami, mające przebiegać przez Murowaną Goślinę. Od tej linii miało ponadto odchodzić połączenie dodatkowe, mające przebiegać od majątku Łopuchówko do siedziby Nadleśnictwa Zielonka (trasa przez Głęboczek). Oferentem była poznańska firma Schneege & Co, licząca na szeroką współpracę ze strony trzech powiatów (poznański-wschodni, obornicki, wągrowiecki), po terenach, których miałaby przebiegać projektowana trasa. Dzięki gwarancjom powiatowym i miejskim (zwłaszcza Murowanej Gośliny i Skoków) w roku 1896 doprowadzono do podpisania umowy na realizację całego przedsięwzięcia. Umowa warta 800 tysięcy ówczesnych marek z niewiadomego powodu nie weszła jednak w życie. Tym razem jeszcze nie udało się doprowadzić do uzyskania przez Murowaną Goślinę połączenia kolejowego. Tymczasem dosyć nieoczekiwanie pojawiły się perspektywy na realizację pozostałych zamierzeń. Zapadła bowiem decyzja o potrzebie budowy w Murowanej Goślinie nowoczesnej szkoły powszechnej, mającej mieć charakter wielowyznaniowy. Ponieważ w dotychczasowych granicach miasta po prostu brakowało miejsca na taką inwestycję, władze powiatowe doprowadziły do zakupu sporej działki ziemi należącej do wsi Piła, na której wybudowano budynek szkoły. Została ona uruchomiona w roku 1897. Przy okazji miasto wzbogaciło się o dodatkową ulicę (ul. Szkolna). Był to wielki sukces Murowanej Gośliny, która po raz pierwszy od wielu lat uzyskała nowe tereny. Uznano to także za sukcesem burmistrza – w roku 1899 wybrano go na kolejną kadencję.

Fiasko polityki zgodnej współpracy na rzecz miasta nie zaprzepaściło paradoksalnie wysiłków burmistrza mających na celu zdynamizowanie jego rozwoju. Początek XX wieku przyniósł bowiem całkowicie nowe możliwości, które doprowadziły do ożywienia gospodarczego Murowanej Gośliny. W 1902 roku została zlikwidowana główna przyczyna stagnacji gospodarczej miasta – włość pilska, należąca do księcia sasko-altenburskiego. Po parcelacji gruntów Piły (otaczającej miasto ze wszystkich stron) udało się powiększyć granice Murowanej Gośliny. Ponadto poza terenem miejskim, na pozostałościach wsi Piła rozpoczęto budować pierwszy prawdziwy zakład przemysłowy na tych ziemiach – młyn parowy Edwarda Jendego. Dzięki tej inwestycji do Murowanej Gośliny znów zaczęli ściągać nowi mieszkańcy. Negatywnym skutkiem likwidacji włości pilskiej był wykup części z należących do niej ziem przez Komisję Kolonizacyjną. Do momentu wybuchu I wojny światowej na tereny te sprowadzono kilkuset antypolsko nastawionych kolonistów. W pierwszych latach XX stulecia udało się także pozytywnie sfinalizować rozmowy o poprowadzeniu przez Ziemię Goślińską linii kolejowej. Tym razem na budowę, według nieco tylko zmodyfikowanego projektu firmy Schneege & Co, zdecydowały się władze państwowe. W latach 1901 – 1905 od podstaw wybudowano linię z Głównej do Janowca. W Murowanej Goślinie tory oraz dworzec klejowy wybudowano na dawnych gruntach wsi Pila, na wschód od historycznego centrum miasta. Teren ten został przyłączony do miasta. Obok stacji umiejscowiono zabudowania tzw. odcinka drogowego, będącego zapleczem remontowym dla znacznej części linii klejowej Główna – Janowiec. Całość obsługiwała grupa pracowników kolei zakwaterowana wraz z rodzinami w budynkach w pobliżu dworca. Uroczyste otwarcie stacji Murowana Goślina oraz przyjazd pierwszego pociągu z Głównej – wydarzenia mające miejsca w dniu 1 października 1905 roku stanowiły uwieńczenia kilkunastoletnich zabiegów burmistrza Hartmanna, oznaczały one początek lepszych czasów dla Ziemi Goślińskiej i jej stolicy.

Ostatnim z XX-wiecznych projektów Eduarda Hartmanna było zagadnienie gazyfikacji miasta. Problem zapewnienia miastu oświetlenia gazowego nie należał do przedsięwzięć łatwych. Inwestycja ta przynajmniej na początku nie mogła być dochodowa i jako taka stanowiła ryzyko dla finansów miasta. Zdecydowano się jednak zaryzykować. Od 1902 roku burmistrz i wydelegowani przez Radę Miejską radni rozpoczęli rozmowy z potencjalnymi kontrahentami w sprawie budowy w Murowanej Goślinie gazowni. Ostatecznie gazyfikację przeprowadzono w 1909 roku.

W porównaniu z pierwszą kadencją osiągnięcia burmistrza Hartmanna po roku 1889 mogą budzić znacznie większe uznanie. Nie należy jednak zapominać, że przez pierwsze dwanaście lat przede wszystkim zajmowano się wyciąganiem miasta z głębokiego kryzysu gospodarczego i społecznego, i dopiero po opanowaniu sytuacji można było myśleć o rozwoju. Tym niemniej w odróżnieniu od sukcesów gospodarczych początek XX wieku stanowił okres niewątpliwego regresu w stosunkach narodowościowych. Wypracowany z takim trudem lokalny konsensus rozsypał się w przeciągu paru lat pod naciskiem rodzących się nacjonalizmów. Burmistrz nie czuł się zbyt dobrze w nowych warunkach. Nie objął żadnej funkcji w niemieckich organizacjach nacjonalistycznych, jakkolwiek do nich należał. Do końca starał się być bezstronny wśród narastających podziałów. Nie dane mu było doczekać końca drugiej kadencji. Zmarł 3 lipca 1906 roku. Do czasu wyboru nowego burmistrza funkcję tą sprawował ówczesny rendant goślińskiego magistratu Grobley.

Zmarły 100 lat temu Eduard Hartmann był z pewnością jednym z najwybitniejszych burmistrzów Murowanej Gośliny w całej jej historii. Przez niespełna dziewiętnaście lat sprawowania swego urzędu podźwignął miasto z upadku i skierował je na drogę nowoczesnego rozwoju. Za jego kadencji dotarła na Ziemię Goślińską kolej, zostało zapoczątkowane nowoczesne uprzemysłowienie tutejszych obszarów, powołano Straż Pożarną, wybudowano budynek Szkoły Powszechnej. I udało się to osiągnąć w społeczeństwie wielonarodowościowym, w której poszczególni mieszkańcy miasta mieli o wiele większe powody by się wzajemnie nie lubić, niż ma to miejsce w czasach obecnych. Tak sprawne zarządzanie miastem musiało budzić podziw, zwłaszcza, że żaden następny niemiecki burmistrz nie osiągnął nawet w przybliżeniu takich sukcesów. Już czas by zasługi Eduarda Hartmanna zostały przypomniane goślińskiemu społeczeństwu.

Zbiory Izby Regionalnej Ziemi Goślińskiej (kwartalnik „Z OTCHŁANI WIEKÓW ZIEMI GOŚLIŃSKIEJ”)

„GOŚLINIAKÓW KSIĘGA ZŁOTA” Dariusz Paprocki, współpraca Norbert Kulse (Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy Murowana Goślina 2004)

„DZIEJE MUROWANEJ GOŚLINY” praca zbiorowa pod redakcją Mieczysława Brusta (Poznań 2006)

„Murowana Goślina i okolice na dawnych widokówkach” – zebrał i opracował Maciej Sterczała (Nakładem Biblioteki Publicznej Miasta i Gminy im. Bonawentury Graszyńskiego w Murowanej Gośliny)

„Opowieść o ziemi goślińskiej” – Dariusz Paprocki (Murowana Goślina 2014)