Powrót Encyklopedia Wielkopolan „Niech żyje Polska!”

Wacław Roszczak

ur. 11 września 1891
zm.
Szkoła Podstawowa im. Adama Mickiewicza w Pogorzeli

Arkusz ocen Wacława Roszczaka
List Wacława Roszczaka do ojca, Stanisława Roszczaka
List Wacława Roszczaka do rodziców, Franciszki i Stanisława Roszczaków.
List intendenta szpitala
Telegram wysłany przez Wacława Roszczaka.
Zdjęć: 11
Dokumentów: 5

Pochodzenie

Urodził się 11 września 1891 r. w Pogorzeli (gmina Pogorzela, obecnie powiat gostyński do roku 1975 krotoszyński, województwo wielkopolskie,wówczas zabór pruski). Data urodzenia została ustalona na podstawie dokumentów znajdujących się w archiwum Szkoły Podstawowej im. Adama Mickiewicza w Pogorzeli: arkusza ocen uczniów i głównego spisu dzieci Szkoły Katolickiej w Pogorzeli, założonej w 1887 roku.
Był synem rolnika Stanisława i Franciszki z d. Kociałkowskiej.

Dzieciństwo i edukacja

Wacław był drugim z ośmiorga dzieci państwa Roszczaków. Całe swoje dzieciństwo spędził w Pogorzeli. Mieszkał na Rynku pod numerem 17. Jego rodzinny dom nadal stoi, lecz obecnie nie nadaje się do zamieszkania. W latach 1898 – 1905 uczęszczał do Katholische Schule in Pogorzela (Katolickiej Szkoły Podstawowej w Pogorzeli). W tych latach w szkole uczono w języku niemieckim, ponieważ od połowy XIX wieku właścicielami ziem pogorzelskich byli Niemcy, którzy zakazali używania języka polskiego w szkole, w urzędach, na poczcie i na kolei. W kronice szkolnej na stronie 254 czytamy: „(…) należał do bardzo pilnych i ambitnych uczni, [zapis oryginalny] później został organistą (…)” w kościele parafialnym pod wezwaniem św. Michała Archanioła w Pogorzeli.

Młodość (życie) poświęcone walce o wolność

Po uzyskaniu pełnoletniości odbył służbę w ówczesnej armii niemieckiej, gdzie uzyskał stopień wojskowy sierżanta. W czasie I wojny światowej został wcielony w oddziały armii pruskiej. Doświadczenie zdobyte w czasie służby wykorzystał w późniejszej walce o wolną Polskę. Od połowy XIX wieku właścicielami ziem pogorzelskich byli Niemcy i, mimo że skapitulowali, po zakończeniu I wojny światowej ziemie Wielkopolski, w tym ziemie pogorzelskie, nadal pozostały w ich rękach. Jednak Polacy już wiedzieli, że nadszedł czas walki o wolność, i zaczęli organizować tajne struktury.

Walka w Powstaniu Wielkopolskim

Czyny Wacława Roszczaka (w okresie grudzień 1918 – grudzień 1919) opisaliśmy dzięki wspomnieniom jego kuzyna – Antoniego Roszczaka i jego ojca – Rocha Roszczaka oraz Edwarda Buszy, którzy w 20. rocznicę Powstania Wielkopolskiego spisali swe przeżycia.
Znaczącą rolę w odzyskaniu wolności na terenie gminy Pogorzela odegrał Wacław. W ostatnich dniach grudnia 1918 roku objeżdżał ze swym kuzynem Antonim Roszczakiem okoliczne wioski, werbując ochotników. Niejednokrotnie napotykali na opór w polskich wsiach. Ze szczególną nieżyczliwością, a nawet z groźbami pobicia spotkali się w pobliskiej wsi Szelejewo. „Nazwano ich buntownikami, i w końcu oświadczono, że nie dają swych synów na zabicie lub wieszanie przez Niemców, a zresztą dość mają wojny.” Jednak nie zniechęciło to naszego bohatera do działania, bo udało mu się zorganizować w Pogorzeli oddział powstańczy, którego został komendantem.
31 grudnia 1918 roku na Rynku w lokalu pod numerem 2 odbyło się zebranie byłych żołnierzy armii niemieckiej z miasteczka Pogorzeli i okolicy. W czasie tego zebrania Wacław Roszczak wygłosił patriotyczne przemówienie zakończone okrzykiem: „Niech żyje Polska!”. Wybrano go wówczas na przewodniczącego Rady Żołnierskiej. Już następnego dnia, to jest 1 stycznia 1919 roku, rozpoczęto pracę organizacyjną oddziału powstańczego. Stan uzbrojenia był fatalny. Zaczęto gromadzić broń. Wacław udał się do pobliskiego miasteczka, Krotoszyna, skąd przywiózł do Pogorzeli 20 karabinów, 1500 naboi karabinowych, 20 bagnetów i 6 granatów ręcznych. Pozostała broń pochodziła z rewizji obywateli narodowości niemieckiej. Dzięki temu oddział był dostatecznie uzbrojony.
3 stycznia 1919 roku do oddziału powstańczego zgłosiło się 90 ochotników. Pogorzelanie zajęli urząd pocztowy, magistrat, dworzec i zaczęli w tych instytucjach urzędować Polacy, a na ich budynkach zawisły polskie flagi. Aby dobrze przygotować się do walki, do końca stycznia 1919 roku oddział powstańczy ćwiczył musztrę i służbę polową pod komendą Wacława Roszczaka.
W dniu 1 lutego 1919 roku, 65 ochotników zdolnych do służby wyruszyło z Pogorzeli do Koźmina. Następnego dnia, tj. 2 lutego, w wyniku przekształcenia luźnego oddziału powstańczego w II kompanię pierwszego batalionu koźmińskiego, ze względu na swój młody wiek Wacław został sierżantem sztabowym. 4 lutego kompania złożyła przysięgę i wyruszyła na front przez Kromolice, Kobylin, Dłoń do Miejskiej Górki. Nasz bohater uczestniczył w walkach na froncie południowym, m. in. w drugiej bitwie rawickiej. Dnia 9 kwietnia 1919 roku, po śmierci dowódcy kompanii Wojciecha Kucharczyka, objął dowództwo. 23 maja 1919 roku został awansowany na podporucznika. O tym ważnym awansie poinformował rodzinę, z którą był bardzo zżyty. W swych listach, które pisał z frontu, zawsze przepraszał rodziców za nieregularność korespondencji spowodowaną brakiem czasu. Przez następnych kilka miesięcy stacjonował ze swoją kompanią na odcinku jarocińskim, gdzie powstańcy przebywali do 9 grudnia 1919 roku. Pełnili wówczas funkcję straży granicznej.
Udział w wojnie polsko – rosyjskiej
Po zakończeniu służby w ramach Powstania Wielkopolskiego Wacław Roszczak wszedł w skład III batalionu 69. Pułku Piechoty i wyruszył na front wschodni wojny polsko – bolszewickiej. Na początku stacjonował w Borysowie nad Berezyną, jednakże wskutek silnego naporu bolszewików jego jednostka musiała wycofać się ku Warszawie. Wacław miał świadomość, że sytuacja jest bardzo poważna, ale nie chciał, by Rosjanie zajęli stolicę. Toczył wraz ze swymi towarzyszami heroiczną walkę.

Ostatnie dni życia

8 sierpnia 1920 roku pod Kosowem toczyły się krwawe walki o stolicę. Wacław został ciężko ranny. Przetransportowano go do szpitala w Warszawie, gdzie zmarł 11 sierpnia 1920 roku. Jednak bohaterska walka nie poszła na marne, bowiem bolszewicy po 9 dniach zaczęli się wycofywać. Wacław Roszczak, niestety, tego nie dożył. Pochowano go na Powązkach w Warszawie w kwaterze A.11-6-16.
22 sierpnia 1920 roku w pogorzelskim kościele, odprawiono za spokój duszy śp. Wacława nabożeństwo żałobne, w którym uczestniczyli również nauczyciele i uczniowie, a rektor Stenzel wypowiadał się o pogorzelskim bohaterze jako o wzorze, z którego młodzież polska powinna brać przykład.

Znaczenie postaci

Wacław Roszczak umarł bardzo młodo, mając zaledwie 29 lat. Całe życie miał przed sobą. Nie zdążył założyć rodziny i zrealizować swoich celów, jednak jego postać to przykład wielkiego patrioty. Poświęcił życie dla odradzającej się z niewoli ojczyzny. Jego współmieszkańcy nigdy nie zapomnieli o jego bohaterskich czynach. Na pogorzelskim Rynku w roku 1924 powstał okazały pomnik ku czci powstańców wielkopolskich, który został zniszczony w pierwszych tygodniach okupacji hitlerowskiej w 1939 roku. Odbudowano go w 1990 roku dzięki zaangażowaniu społeczeństwa miasta i gminy Pogorzela. Na żelaznej tablicy widnieje napis: „Na cześć i chwałę bohaterskim uczestnikom Powstania Wielkopolskiego za wolność i Ojczyznę”. Także na cmentarzu parafialnym przy ulicy Boreckiej w Pogorzeli znajduje się zbiorowa mogiła powstańców wielkopolskich i poległych w wojnie polsko –bolszewickiej. Na tablicy widnieją nazwiska 15 osób, w tym Wacława Roszczaka, należy jednak pamiętać, że nasz bohater spoczywa na warszawskich Powązkach. Radni Rady Miejskiej w Pogorzeli 20 czerwca 2013 roku, biorąc pod uwagę bohaterskie czyny i patriotyczną postawę Wacława Roszczaka, podjęli uchwałę o nazwaniu nowo wyznaczonej ulicy jego imieniem, aby nikt nie zapomniał o wielkim obywatelu Ziemi Pogorzelskiej.

Źródła:

• Busza Edward, Udział Pogorzeli w Powstaniu Wielkopolskim 1918-1920 i moje wspomnienia z życia powstańców wielkopolskich,
• Czub Robert, Miejsca pamięci narodowej w powiecie gostyńskim, Gostyń 2002,
• Czubiński Bogusław, Polak Bogusław, Słownik biograficzny powstańców wielkopolskich 1918-1919, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2002,
• Roszczak Roch, Roszczak Antoni, Powstanie Wielkopolskie 1918-1919. Dzieje ruchu powstańczego w mieście Pogorzela i najbliższej okolicy miasta, (zachowało się najprawdopodobniej 5 egzemplarzy, my korzystaliśmy z kserokopii), wydano w celu uczczenia 20. rocznicy wybuchu Powstania Wielkopolskiego w 1938 roku,
• Rybka Krzysztof, Powstanie Wielkopolskie: Gmina Pogorzela w walce o niepodległość, Pogorzela 2010,
• Uchwała Nr XXVIII/168/2013 Rady Miejskiej w Pogorzeli z dnia 20 czerwca 2013 roku w sprawie: nadania nazwy ulicy w Pogorzeli,
• Listy Wacław Roszczaka,
• List intendenta szpitala do matki Wacława Roszczaka,
• Kronika Katolickiej Szkoły w Pogorzeli,
• Arkusze ocen katolickiej szkoły w Pogorzeli,
• Główny spis dzieci Szkoły Katolickiej w Pogorzeli założony 1887 r.

Kalendarium:

  • 1891 ― Narodziny bohatera
  • 1898 ― Uczęszczał do Katholi...
  • 1914 ― I wojna światowa 1914...
  • 1914 ― Wcielony w odział arm...
  • 1918 ― Udział w Powstaniu Wi...
  • 1918 ― Werbuje ochotników do...
  • 1918 ― Organizuje zebranie b...
  • 1919 ― Przygotowuje powstańc...
  • 1919 ― Powstanie Wielkopolskie
  • 1919 ― Dowodząc oddziałem po...
  • 1919 ― Zostaje sierżantem sz...
  • 1919 ― Wyruszają na front pr...
  • 1919 ― Po śmierci dowódcy pr...
  • 1919 ― Awansuje na podporucz...
  • 1919 ― Stacjonuje ze swoją k...
  • 1920 ― Udział w wojnie polsk...
  • 1920 ― W czasie bitwy pod Ko...
  • 1920 ― Śmierć bohatera

Cytaty:

  • „Niech żyje Polska!”

Zobacz też:

  • > Pogorzela