Edward Wochnik-„Cichy bohater”
Edward Wochnik pochodził z Radomyśla. Po drugiej wojnie światowej zamieszkał wraz z żoną Marią w małym domku, w Brennie, w centrum wsi, nad jeziorem Breńskim. Nie zachowały się po nim prawie żadne dokumenty. Ludzie pamiętają go z opowieści wojennych jako tego, który przeszedł trzy kontynenty, okrutną niewolę i trudny szlak bojowy. Dzięki swoim wspomnieniom, pozostawił po sobie, odchodzący już w zapomnienie, ślad naszej historii.
Dzieciństwo i młodość
Edward Wochnik urodził się 16 września 1909 roku w Radomyślu. Jego rodzicami byli Bronisław i Antonina Wochnik (z domu Brychcy). Miał trzy siostry: Sewerynę, Jadwigę i Annę. Do szkoły chodził prawdopodobne w Brennie. W dniu 16 listopada 1938 roku ożenił się z Marią (z domu Krawiec).
Wrzesień 1939
W sierpniu 1939 roku dostał powołanie do wojska polskiego. Służył w oddziałach poznańskich. Po ataku Niemiec hitlerowskich na Polskę, w wyniku działań wojennych, dostał się na front wschodni. Dnia 17 września 1939 r. armia Związku Radzieckiego przekroczyła granice Polski, zajmując część wschodnich ziem. Edward Wochnik trafił do niewoli radzieckiej kilka dni później.
Niewola w Rosji Radzieckiej w latach 1939-1941
Krzywy Róg
W dniu 23 września 1939 roku, wraz z innymi żołnierzami polskimi, został aresztowany przez wojska radzieckie. Przewieziono go do Krzywego Rogu (dzisiejsza wschodnia Ukraina), do jenieckiego obozu pracy przymusowej. Tam spotkał kolegów z Brenna: Piotra Dekierta i Maksymiliana Rolę. Więźniowie ciężko pracowali w kopalni, otrzymując niewielkie racje żywnościowe. Pobyt w tym miejscu był bardzo trudny z powodu przepełnienia, tragicznych warunków sanitarnych, chorób i robactwa oraz złego traktowania przez strażników.
Workuta
W ostatnich miesiącach 1939 roku i na początku 1940 roku rozpoczęto selekcję więźniów. Część z nich wywieziono w nieznanym kierunku. Zazwyczaj byli to dowódcy lub ludzie należący do inteligencji. Pozostałych wywieziono w maju, w głąb Rosji. Załadowano ich do wagonów bydlęcych, po 50 osób w jednym. W trakcie drogi część więźniów poważnie zachorowała, z powodu zatrucia pokarmowego. Niektórzy z nich leczyli się cebulą. Wówczas zmarł również Piotr Dekiert (chory na ostrą biegunkę), który nie mógł nawet przełknąć cebuli. Edward Wochnik wraz z całym transportem trafił do miejscowości Workuta na Syberii. Znalazł się w obozie pracy, z którego ucieczka była prawie niemożliwa z powodu trudnych warunków naturalnych. Zimą było minus 50 stopni Celsjusza, a latem niezliczone roje komarów i muszek syberyjskich. Były one poważnym zagrożeniem dla człowieka. Za próbę ucieczki groziło natychmiastowe rozstrzelanie, ale nie było nawet dokąd uciekać. Edward Wochnik często powtarzał: „śrut w Rosji jadłem przez 26 miesięcy”. Warunki w obozie były bardzo ciężkie. Wszy, pchły i inne insekty atakowały skórę. Szczególnie narażona była szyja i twarz. Choroby, brak właściwego pożywienia, mordercza praca i trudny klimat powodowały poważne osłabienie organizmu. Edward Wochnik zachorował tam na szkorbut, ale udało mu się z czasem pokonać chorobę. Jednym z niewielu lekarstw była herbata z igieł sosny. Ciężka praca w lesie i nieludzkie warunki sprawiały, że wielu więźniów zmarło, pozostając w odległej Syberii na zawsze, a reszta traciła nadzieję, że kiedykolwiek wróci do domu.
Latem, w 1941 roku nadeszła wiadomość, że więźniowie są wolni i mogą zaciągnąć się do wojska polskiego tworzonego w ZSRR. W sierpniu Edward Wochnik wraz z kolegami udali się pociągiem przez Gorki do Saratowa. W Tatiszczewie, koło Saratowa tworzona była Armia Polska. Wraz z Maksymilianem Rolą zaciągnęli się do 5 Dywizji Wileńskiej Armii gen. Andersa. Otrzymali umundurowanie i broń.
W armii gen. Andersa
W latach 1941-1944 Edward Wochnik wraz z oddziałami armii Andersa przebył daleką drogę.Z Saratowa przewieziono żołnierzy na południe Rosji, do Taszkientu, a Edward z częścią oddziału trafił dalej do Fronze (dzisiaj Biszkek-Kirgistan). Tam stacjonowali około pół roku. W trakcie formowania się wojska uczestnicy tamtych wydarzeń nadal narażeni byli na różne poważne trudności. Szczególnie wtedy gdy do armii zaczęli dołączać nowi ochotnicy i ich rodziny, przybywając z dalekiej Syberii. Wówczas to zaczął (w Rosji) dokuczać im częsty brak pożywienia, choroby, niedostateczna ilość ubrań, koców, a czasami brak miejsca na noclegi. Po informacji, że opuszczają Rosję wyruszyli w dalsza drogę przez Krasowodsk (nad Morzem Kaspijskim) do Pahlawi (Iran), Kermanszah (zachodni Iran) Bagdad i Palestynę. Przez Kanał Sueski dostali się do Egiptu. Rozpoczęli tam walki u boku wojsk brytyjskich. Los Edwarda poprawił się trochę po otrzymaniu książeczki wojskowej w sierpniu 1942 r. i przydzieleniu mu funkcji kierowcy. Żołnierze otrzymali pełne umundurowanie i żołd. W Egipcie Edward Wochnik rozstał się ze swoim współtowarzyszem Maksymilianem Rolą. We Włoszech nadal prowadzono działania wojenne. Edward Wochnik był również pod Monte Cassino, ale przybył tam krótko po bitwie o wzgórze. W 1944 roku, po zakończeniu walk we Włoszech, przez Cieśninę Gibraltarską, żołnierzy przewieziono do Wielkiej Brytanii.
Wojsko brytyjskie – RAF
W latach 1944-1946 służył w wojsku Polskie Siły Zbrojne przy RAF . Był kierowcą w dywizjonie 300. Dowoził bomby do samolotów. Jego numer wojskowy to 707459. Służył tam w stopieniu kaprala( LAC-Leading Aircraftman). Do Polski wrócił w 1946 roku.
Życie prywatne
Po wojnie zamieszkał wraz ze swoją żoną w Brennie. Wybudowali mały domek. Prowadzili niewielkie gospodarstwo, żyli bardzo skromnie i nie mieli potomstwa. Edward był kowalem i bardzo dobrym fachowcem w swoim zawodzie. Często naprawiał ludziom różne sprzęty domowe i gospodarskie (m.in. centryfugi -wirówki mleczarskie – służące do oddzielania śmietany z mleka). W trakcie wykonywania prac kowalskich, przy okazji prac polowych oraz przy dowolnej innej czynności, Edward Wochnik opowiadał ludziom z Brenna i okolic o swojej wojennej tułaczce. Niekiedy prowadził z młodzieżą luźne pogawędki na temat historii drugiej wojny światowej. Mówił o Katyniu i o łagrach na podstawie swoich własnych doświadczeń i wiedzy. Słyszał wówczas odpowiedź, że w szkole tego nie uczą i że w książkach nic nie ma na ten temat. Wielu starszych ludzi pamięta jego osobę i jego niezwykłe, często wstrząsające opowieści. Nigdy nie zapisał się do partii komunistycznej, ani do ZBOWiD-u” podkreślając czasami, że „od nich nic nie chcę, dość się wycierpiałem na wygnaniu, na chleb mi jeszcze wystarcza”. Nigdy nie dostał żadnego odznaczenia. Dopiero w latach osiemdziesiątych chciano mu wręczyć dowód uznania za walki w wojnie, ale nigdy go nie odebrał.
Prywatnie był osobą skromną, ale o wesołym usposobieniu. Często się uśmiechał i potrafił obrócić wiele historii w żart. Był bardzo pracowitym człowiekiem. Potrafił się cieszyć z każdej małej oznaki ludzkiej życzliwości. Zmarł 11 stycznia 1988 roku. Został pochowany na cmentarzu parafialnym w Brennie.
Znaczenie postaci
Edward Wochnik pozostał w pamięci wielu osób. Opowiadał swoje prawdziwe losy wojenne, bez zniekształceń, pomimo że nie było to dobrze widziane w Polsce, w czasach komunistycznych. Nie zmieniał swoich poglądów, pod wpływem sytuacji, ale trwał uparcie przy swoim zdaniu. Jego osoba i życie staje się dla nas świadectwem prawdy historycznej. Ale wtedy nie wolno było o tym pisać, dlatego większość opowieści było tylko przekazami ustnymi. Nie oczekiwał nagród, ani medali. Swoje historie opowiadał tym, których dobrze znał. Edward Wochnik nie miał potomstwa, ale młodzież szkolna, dzięki temu biogramowi, pragnie zachować w pamięci jego osobę i postawę patriotyczną.
Źródła informacji
1. Wspomnienia o Edwardzie Wochniku, (rekopis), Mieczysław Furmańczak, Brenno, 2014,
2. Lista Krzystka, dostęp on-line: http://listakrzystka.pl/?s=Edward+Wochnik
3. Wywiad z panem Zygmuntem Frąkiem, mieszkańcem Brenna,uczniów CDEW w II edycji projektu (1.11.2014-31.03.2015)
4. Wywiad z panem Piotrem Ławeckim, mieszkańcem Radomyśla, oprac. przez uczniów CDEW w II edycji projektu (1.11.2014-31.03.2015)
5. Wywiad z panią Anna Zając, mieszkanka Brenna, oprac. przez uczniów CDEW w II edycji projektu (1.11.2014-31.03.2015)
6. Materiał zdjęciowy i filmowy oprac.przez uczniów CDEW w II edycji projektu (1.11.2014-31.03.2015)
7. Dokumenty z Archiwum Państwowego w Lesznie, oprac. przez uczniów w II edycji projektu (1.11.2014-31.03.2015)
8. Obozy pracy dla polskich jeńców wojennych na wschodniej Ukrainie (w świetle dokumentów sowieckich) 1939-1940; Albin Głowacki; DZIEJE NAJNOWSZE, ROCZNIK XXVI — 1994,; dostęp on-line: http://rcin.org.pl/ihpan/Content/47549/WA303_63525_A507-DN-R-26-1_Glowacki.pdf
9. Polskie Siły Powietrzne; Stopnie wojskowe i numery ewidencyjne; dostęp on-line: http://www.polishairforce.pl/ranks.html
10. Szlak Nadziei, dostęp on-line: http://armiaandersa.pl/
11. 5 Dywizja Piechoty, dostęp on-line:http://pl.wikipedia.org/wiki/5_Wile%C5%84ska_Dywizja_Piechoty
