Pochodzenie

Artysta urodził się 19 marca 1869 roku w Ropczycach. Pochodził ze spolonizowanej rodziny austriackich urzędników. Ojciec Wilhelm po uzyskaniu autonomii przez Galicję i odrodzeniu się powiatu ropczyckiego, został jego pierwszym starostą. Później sprawował funkcję prezesa Sądu Powiatowego. Matka, Aldona z Polikowskich, zajmowała się wychowaniem 5 synów: trzech starszych od Józefa tj. Eugeniusza, Alfreda, Wiktora oraz najmłodszego Wilhelma.

Józef Mehoffer był żonaty z Jadwigą Janakowską, miał syna Zbigniewa.

Dzieciństwo

Artysta w rodzinnym miasteczku spędził tylko pierwszy rok życia. W 1970 roku Mehofferowie przenieśli się do Krakowa, gdzie ojciec Józefa, Wilhelm, objął funkcję radcy Sądu Krajowego. Ojciec zmarł wcześnie, bo w 1873 r., kiedy Józef miał 4 lata. Wychowywany był wraz z braćmi przez matkę – Aldonę.

Wśród szkolnych kolegów Mehoffera znaleźli się przyszli luminarze kultury polskiej: Stanisław Estreicher, Henryk Opieński, Lucjan Rydel, Stanisław Wyspiański.

Edukacja

Kontynuując tradycje rodzinne rozpocząl studia prawnicze na Uniwersytecie Jagielońskim. Równocześnie rozpoczął studia w Krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych. Po dwuletnich studiach, w 1889r. przeniósł się do Wiednia, gdzie kontynuował rozpoczętą edukację. Wrócił do Krakowa, by kolejny semestr podjąć pod okiem mistrza Jana Matejki. Następnie, dzięki zagranicznemu stypendium, rozpoczął naukę we Francji (1891-1896). Odbył artystyczne podróże do Niemiec, zwiedzał Szwajcarię i Włochy.

Etapy działalności

Józef Mehoffer uprawiał grafikę artystyczną akwafintę, akwafortę, autolitografię, malarstwo sztalugowe oraz portret kredkowy. Był projektantem witraży, tkanin, scenografii teatralnej, plakatów, wystroju wnętrz i mebli. Jednym ze znaczących działów jego twórczości była grafika użytkowa. Projektował m. in. afisze, arkusze akcji, znaki towarowe, banknoty. Był czołowym przedstawicielem sztuki Młodej Polski.

Okres studencki – przyjaźń ze Stanisławem Wyspiańskim

Przez cały okres studiów zajmował się sztuką dekoratywną i malarstwem sztalugowym. W Paryżu dzielił początkowo pracownię ze Stanisławem Wyspiańskim, ulegając podobnym fascynacjom artystycznym, zwiedzając wspólnie wystawy i galerie muzealne. Jako uczniowie Matejki obaj twórcy realizowali projekt polichromii mistrza w prezbiterium kościoła Mariackiego w Krakowie, a także wykonali wspólnie karton witraża przeznaczony do chóru tej świątyni. Współzawodniczyli też ze sobą, uczestnicząc w tych samych konkursach.

Monumentalna sztuka dekoracyjna

Największy rozgłos, a tym samym światową sławę przyniosło Mehofferowi zwycięstwo w konkursie na wykonanie witraży do gotyckiej katedry Św. Mikołaja w szwajcarskim Fryburgu. Wśród 21 przeszkleń, które wykonał, witraż „Męczennicy” dał mu złoty medal na Wystawie Światowej w Paryżu.Po powrocie do kraju kontynuował swoją pracę. Wykonał m.in. dekorację malarską skarbca na Wawelu (1900-1902), polichromie i witraże w kaplicy Szafrańców (1902-1925). Realizował swoje projekty także w kościele Mariackim w Krakowie (1889), w Katedrze św. Jana we Lwowie (1894), w Katedrze Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny we Włocławku, katedrze w Przemyślu, Płocku (1903), kościele w Turku (1933-1939), Dębnikach, Lubieniu, kaplicy grobowej w Gołuchowie (1906), kaplicy Orgelmeistrów we Lwowie (1910), sali sejmowej w Warszawie (1929), cykl stacji Męki Pańskiej kościoła Franciszkanów w Krakowie (1934-1935) i wielu innych miejscach. Za swoje dzieła zdobywał wiele nagród i wyróżnień.

Malarstwo sztalugowe

W obszarze malarstwa sztalugowego artysta tworzył głównie portrety. Postać ujmował najczęściej w bliskim planie, zwykle na ornamentalnie zaaranżowanym tle. Dużą wagę przywiązywał też do piękna ubiorów. Przebywając w Paryżu (1894) poznał swoja przyszłą żonę Jadwigę Janakowską. Przybyła z Monachium w celu kontynuowania nauki malarstwa. Poślubił ją w roku 1899. Tworzyli udaną parę, a artysta zachwyt nad jej urodą oddawał na licznych płótnach, zawsze w pogodnym świetle i wykwintnym otoczeniu m.in. w „Dziwny ogród” (1903) „Portret żony. Na letnim mieszkaniu” (1904), „Portret żony artysty na żółtym tle” (1907), „Portret żony na tle Pegaza” (1913), czy „Portret żony przy świetle lampy” (1905). Z czasem ważne miejsce w twórczości Mehoffera zyskały pejzaże. Wiele z nich powstało w jego posiadłości w Jankówce oraz podczas wakacyjnych pobytów artysty w zaprzyjaźnionych ziemskich majątkach: „Józef Mehoffer i Stanisław Wyspiański na wieczornym spacerze ulicami”(1892), „Wisła pod Niepołomicami” (1894), „Fragment Plant Krakowskich” (1908), „Białodrzewie – aleja w Wójczy” (?), „Rynek krakowski” (1903), „Słońce majowe” (1907), „Czerwona Parasolka” (1917), „Ogród” (1920), „Zwarzony ogród” (1929). Chętnie malował kwiaty, rzadziej sceny rodzajowe m.in. „Kwiaty” (1912).

Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie

W 1901 r. artysta został powołany na stanowisko docenta w katedrze malarstwa dekoracyjnego i religijnego macierzystej krakowskiej akademii. W 1905 r. został mianowany profesorem zwyczajnym. Dwukrotnie piastował też godność rektora uczelni. W 1937 roku, za wybitne zasługi na polu sztuki i propagandy polskiej za granicą, został odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski. Po wybuchu II wojny światowej wraz z rodziną wyjechał do Lwowa, skąd został wywieziony przez hitlerowców do obozu koncentracyjnego. Odzyskał wolność dzięki dyplomatycznej interwencji Watykanu i rządu włoskiego. Powrócił do Krakowa w 1940 roku. Zmarł sześć lat później 7 lipca 1946 r. w Wadowicach.

Mehoffer w Turku (1932-1939)

Artysta podczas jednej ze swoich zagranicznych podróży do Rzymu, zaprzyjaźnił się z proboszczem turkowskiej parafii księdzem Józefem Florczakiem. Pomysł na zaprojektowanie i realizację wystroju Kościoła Najswiętszego Serca Pana Jezusa w Turku najprawdopodobniej narodził się w czasie, kiedy ks. Florczak zaprosił artystę do naszego miasta. Prace rozpoczęły się w 1932 roku. Wtedy bowiem zawiązał się Komitet Malowania Kościoła, którego głównym celem było zebranie funduszy na realizację prowadzonych prac. Projekt wykonczenia wnętrza kościoła oparł się na koncepcji Mefoffera, zakładającej stworzenie polichromii nawiązującej do motywów ludowych, z elementami rajskich ogrodów, w których przyroda miała cechy matecznika.

I etap prac – polichromia (1933-1936)

Pierwsze projekty pojawiły się w roku 1933 i obejmowały wykończenie prezbiterium. Znalazły się tam figury: Chrystusa Króla, Chrystusa Dobrego Pasterza, Chrystusa Oblubieńca, Chrystusa Pielgrzyma i Chrystusa Ogrodnika. Sklepienie ozdobione zostało figurami 48 cherubinów.

W związku z tym, iż prace we wnętrzach kościoła były bardzo rozległe Mehoffer zaangażował do pomocy swoich uczniów. Wśród nich znalazł się Eugeniusz Waniek, któremu Miejska i Powiatowa Biblioteka w Turku poświęciła książkę „Eugeniusz Waniek – uczeń Józefa Mehoffera”.

Większość elementów polichromii wykonali uczniowie i pomocnicy, jednak część zastrzeżona była dla samego mistrza Mehoffera. Nikomu nie pozwalał wykonywać twarzy, rąk i stóp. Te elementy malował osobiście. Prace nad polichromią zakończono w 1936 roku. W podziękowaniu za prace artysty, ówczesna Rada Miejska nadała Józefowi Mehofferowi tytuł Honorowego Obywatela Miasta Turku.

II etap prac – witraże

Drugim etapem prac w Kosciele NSPJ w Turku były witraże. Pierwsze kartony powstały w roku 1936. Do końca 1937 roku kościół zdobiły 4 witraże o tematyce maryjnej, kolejne 4 trafiły do prezbiterium przed końcem 1938 roku. W kolejnym roku podpisano umowę na 8 witraży bocznych. Niestety wybuch II wojny światowej pozwolił na realizację tylko jednego, św. Teresy z Aniołami, który jednak nie dojechał do Turku.

Malarstwo sztalugowe

W czasie kiedy powstawała polichromia i witraże Mehoffer zajął się malarstwem sztalugowym. Wykonał 14 stacji Mękki Pańskiej, obraz Matki Boskiej Częstochowskiej i Stanisława Kostki.

Artysta w związku z tym, że spędzał w Turku dużo czasu, często gościł w domach mieszkańców, malując ich portrety. Szczególną sympatią darzył ówczesnego starostę Stanisława Nożyńskiego i jego małżonkę oraz burmistrza Antoniego Kaweckiego. Lubił także spędzać czas w parafialnych ogrodach, które przypominały mu jego posiadłość, w podkrakowskiej Jankówce. http://www.mehoffer.org.pl/pl/23/informacje/3/38/

Znaczenie postaci

Józef Mehoffer, jeden z najwibitniejszych malarzy i witrażystów, obok Stanisława Wyspiańskiego najzdolniejszy uczeń Jana Matejki. W powszechnej świadomości twórca 13 witraży w katedrze św. Mikołaja w szwajcarskim Fryburgu. Są one wizytówką polskiej sztuki na zachodzie Europy i ważnym miejscem „pielgrzymkowym” dla wszystkich miłośników nowoczesnej sztuki sakralnej. Fryburskie dzieło jest porównywane do kunsztu Michała Anioła i jego fresków w Kaplicy Sykstyńskiej. Pamięć o Józefie Mehofferze jest dzisiaj kultywowana w jego dawnym domu w Krakowie, przy ulicy Krupniczej, gdzie powstało muzeum oraz w mieście Turku, z którym artysta związany jest jako autor polichromii, obrazów olejnych i projektów witraży kościoła Najświętszego Serca Pana Jezusa. W dniu 25 marca 2009 roku zawiązał sie Komitet Odnowy Polichromii J. Mehoffera w Kościele NSPJ w Turku, którego celem jest pozyskiwanie potrzebnych funduszy do ratowania bezcennej mehofferowskiej polichromii. W ramach promocji miasta, która odbywa się pod hasłem Turek – miasto w klimacie Mefoffera wykonano „Ławeczkę Mehoffera” – pierwszy w Polsce monument upamiętniający artystę.

Źródła

Derucka E.: Józef Mehoffer. Rozm. przepr. Martyna Kolańska. Turek 2014.

Eugeniusz Waniek – uczeń Józefa Mehoffera, nr 12 w serii wydawniczej BIBLIOTHECA TURCOVIANA. Turek 2010.

Galeria Malarstwa Polskiego – Zaścianek. [online].[dostęp 28.04.2014]. Dostępny: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Mehoffer/Index.htm

Józef Mehoffer – Encyklopedia malarstwa – Magazyn Sztuki.pl [online]. [dostęp 22.04.2011]. Dostępny: http://www.magazynsztuki.pl/jozef-mehoffer/

Józef Mehoffer – Muzeum Miasta Turku im. Józefa Mehoffera [online]. Dostępny: http://www.muzeum.turek.pl/pl/47/strona/2/102/

Józef Mehoffer – Wikipedia, wolna encyklopedia [online]. [dostęp 10.06.2014]. Dostępny: http://pl.wikipedia.org/wiki/J%C3%B3zef_Mehoffer

Życie i twórczość. Culture.pl [online].[dostęp 24.04.2006]. Dostępny: http://culture.pl/pl/tworca/jozef-mehoffer

Komitet Odnowy Polichromii Józefa Mehoffera w kościele NSPJ w Turku [online]. Dostępny: http://www.mehoffer.org.pl/

Kozakiewicz E. Ulubiony uczeń Matejki. Gość Niedzielny. [online].[dostęp 14.01.2007]. Dostępny: http://goscniedzielny.wiara.pl/zalaczniki/2007/01/10/1168457923/1168457949.pdf

Małgorzata Pawłowska, Józef Mehoffer – życie i twórczość, Bibliografia za lata 1898-2009″. Turek 2010.

Stachowiak B.: Józef Mehoffer. Rozm. przepr. Martyna Kolańska. Turek 2014.

Warsztaty z B. Stachowiakiem w Muzeum Miasta Turku im. Józefa Mehoffera. Turek 2014.

Warsztaty z Derucką E. w Miejskiej i Powiatowej Bibliotece Publicznej. Turek 2014.

Warsztaty z Tomczyk A. w Miejskiej i Powiatowej Bibliotece Publicznej. Turek 2014.

Wirtualne Muzeum Secesji – Józef Mehoffer. [online],[dostęp 11.11.2013]. Dostępny: http://muzeumsecesji.pl/galeria_pliki/mehoffer/mehoffer1.html