Tomasz Szczepaniak

ur. 17 listopada 1889
zm.
Szkoła Podstawowa im. Gen. Dezyderego Chłapowskiego w Iłówcu

Zdjęć: 12

Pochodzenie

Tomasz Szczepaniak urodził się 17 listopada 1889 roku w Brodnicy. Jego ojciec, również Tomasz zajmował się gospodarstwem o powierzchni czterdziestu trzech hektarów w Sulejewie. Jego matka Józefa z domu Zakrzewska wychowywała dzieci i wspomagała męża na roli. Tomasz Szczepaniak pochodził z licznej rodziny chłopskiej. Miał cztery siostry oraz dwóch braci.

Dzieciństwo i edukacja

Już od najmłodszych lat wraz z rodzeństwem pomagał rodzicom przy gospodarstwie. Uwielbiał konie o które bardzo się troszczył. Jako mały chłopiec świetnie jeździł konno. Tomasz ukończył czteroklasową Szkołę Podstawową w Brodnicy. Na tym etapie zakończył naukę. Pomimo braku dalszego postępu edukacyjnego cała rodzina była bardzo oczytana. Brat Stanisław znał „Pana Tadeusza” na pamięć. Ojciec Tomasza starał się wychować go na żołnierza. Uważał, że w przeciwieństwie do pozostałych synów, Tomasz ma przeznaczenie wojskowe.

Etapy życia i działalności

Działalność wojskowa

Tomasz Szczepaniak został wcielony do armii pruskiej jako poborowy. Trafił do kawalerii I Pułku Ułanów w Miliczu. W niemieckiej armii służył od
3 listopada 1911 roku do 11 listopada 1918 roku. Obowiązek wojskowy miał zakończyć latem 1914 roku. Niestety przez wybuch I Wojny Światowej musiał porzucić myśl o powrocie do domu. Walczył na frontach wschodnim i zachodnim we Francji. Był w zwiadzie podczas bitwy pod Verdun. Nabawił się tam reumatyzmu, gdyż godzinami ukrywał się przed wrogiem w mokradłach. Szybko awansował otrzymując stopień kaprala. Ponadto został odznaczony Krzyżem Żelaznym II klasy. Pod koniec 1918 roku, kiedy dobrze uzbrojeni Amerykanie zaczęli przeważać na froncie, Szczepaniak uciekł z wojska. Wrócił do Sulejewa, gdzie ukrywał się przez ponad dwa miesiące.

Powstanie Wielkopolskie

Pod koniec roku 1918 wybuchło Powstanie Wielkopolskie. Tomasz Szczepaniak wnet zaciągnął się do powstańczego Batalionu Śremskiego. W styczniu 1919 roku został przydzielony do Trzeciego Szwadronu Kulomiotów I Pułku Ułanów Wielkopolskich. Przez dwa miesiące był plutonowym, a potem sierżantem pod dowództwem porucznika Kazimierza Ciążyńskiego. Brał udział w bitwach pod Czarnkowem, Szubinem, Nakłem, Wronkami. Na początku września trafił do szwadronu zapasowego, a już pod koniec miesiąca został zwolniony ze służby wojskowej.

Wojna polsko-bolszewicka

Kiedy wybuchła wojna pomiędzy odrodzoną Rzeczpospolitą Polską a Rosją Radziecką w 1919 roku, Tomasz Szczepaniak jako ochotnik dołączył do armii dowodzonej przez Józefa Piłsudskiego. Wojna przez większość czasu toczyła się zarówno w wymiarze militarnym jak i politycznym. Jednym z najważniejszych epizodów militarnych, w którym Szczepaniak wziął udział była wyprawa kijowska. Podczas ofensywy na Ukrainę, która rozpoczęła się 25 kwietnia 1920 roku został przydzielony do brygady konnej. Był zapalonym „piłsudczykiem”. Był całkowicie oddany marszałkowi, podchodząc bezkrytycznie do jego osoby i poleceń przez niego wydawanych. Naczelnik Polski był wówczas postrzegany jako jedyna osoba w Polsce, która jest w stanie wyprowadzić kraj z kryzysu politycznego i gospodarczego. Tomasz Szczepaniak towarzyszył Piłsudskiemu aż do samego Kijowa. W czasie ofensywy wojsk polskich Komunistyczna Partia Robotnicza Polski prowadziła kampanię propagandową, podburzając społeczeństwo przeciwko władzom państwowym. Kiedy okazało się, że ochotnicy, którzy wyruszyli z marszałkiem mogą stracić ubezpieczenia, nastąpił masowy powrót ochotników do Polski. Wśród nich znalazł się również Szczepaniak. Rosjanie zaś, rozpoczęli kontratak na Polskę z sukcesem i dotarli pod Warszawę. Tomasz, ponownie jako ochotnik, zaciągnął się do polskiej armii. Wtedy brał udział w bitwie pod Radzyminem 13-15 sierpnia 1920 roku nazywaną „Cudem nad Wisłą”, która zadecydowała o zachowaniu niepodległości przez Polskę.
Podsumowując, Tomasz Szczepaniak spędził w wojsku 10 lat. Brał udział w wielu ważnych bitwach i odgrywał kluczowe dla losów bitwy role. Co ciekawe, udało mu się nie odnieść żadnych ran, za wyjątkiem choroby na tyfus.

Dwudziestolecie międzywojenne

Rodzina

Po powrocie z Kijowa Tomasz Szczepaniak stacjonował w roku 1920 w Kcynie i Żninie. Pełnił wówczas funkcję kaprala. Tam też poznał Agnieszkę Mężydło, w której zakochał się bez pamięci. Piękna kobieta pochodziła z Gorzyc, niedaleko Żnina. Zakochani chcieli szybko wziąć ślub. Warunkiem było jednak zrezygnowanie z kariery wojskowej i osiedlenie się w rodzinnej miejscowości. Związek małżeński z Agnieszką Mężydło został zawarty jeszcze w tym samym, 1920 roku. Do domu wrócili wiosną 1921 roku. Niestety ich szczęście nie trwało zbyt długo. Dwa lata później jego wybranka życia zmarła podczas porodu. Syn Tadeusz zmarł po roku, w 1923. Drugą żoną Szczepaniaka była siostra Agnieszki, Anna Mężydło, z którą miał jednego syna o imieniu Zefiryn.

Działalność hodowlana

Po powrocie do domu gospodarował na roli, aż do 1939 roku. Podczas I Wojny Światowej doszło do znacznego pogorszenia stanu polskiej gospodarki. Biorąc dodatkowo pod uwagę fakt, iż przed wojną nie stała na wysokim poziomie, należy stwierdzić, że sytuacja nie wyglądała dobrze. Pierwszym więc zadaniem Szczepaniaka była odbudowa gospodarstwa po zniszczeniach wojennych. Był człowiekiem bardzo pracowitym i przedsiębiorczym. Skrupulatnie i dokładnie wykonywał swoje obowiązki pana domu i właściciela gospodarstwa rolnego. Praca odbywała się zawsze w godzinach 6.00 do 15.00. Na swym gospodarstwie hodował zwierzęta i uprawiał rolę. Jego największą pasją była hodowla koni. Uwielbiał je i dlatego zajmował się nimi sam. Hodował głównie rasę wielkopolską na potrzeby wojska, tzw. „Remonty”. Dzięki doświadczeniom wojennym Szczepaniak bardzo dobrze operował językiem niemieckim. Do pracy i przyuczenia w gospodarstwie oprócz Polaków zatrudniał również Niemców. Byli to synowie rolników niemieckich, którzy zamieszkiwali sąsiednie wioski. Przykładem może być niemiecki parobek Hugo Muller, który to po wybuchu II Wojny Światowej z wdzięczności za bardzo dobre traktowanie wstawiał się niejednokrotnie za rodziną Szczepaniaków, dzięki czemu przez pięć lat trwania wojny nie musiała ona opuścić gospodarstwa, nigdy nie została wysiedlona. Wszyscy pracownicy zatrudniani przez Szczepaniaka stołowali się i spali wspólnie pod jednym dachem wraz z jego rodziną. W tych czasach było to zdarzenie bardzo wyjątkowe. Pan domu był jednak wielce zasadniczy i stanowczy. Bardzo duży nacisk kładł na przykład na przestrzeganie odpowiedniej kultury osobistej przy stole. Osoba, która jej nie przestrzegała, musiała przerwać posiłek, opuścić swoje miejsce przy stole i wyjść.

Działalność patriotyczna

Kiedy wybuchła II Wojna Światowa Tomasz Szczepaniak próbował ponownie wstąpić do wojska, ale miał już 50 lat i wg przepisów był za stary. Podczas okupacji hitlerowskiej dołączył do działającej w Mosinie od połowy 1940 roku komórce ZWZ, która dowodzona była przez Czesława Skibińskiego. Grupa była organizowana na wypadek wybuchu powstania, aby zwerbowani żołnierze byli w pełni uzbrojeni i wyposażeni, zajmowała się także kolportażem ulotek o charakterze patriotycznym. Szybko jednak pojawiły się donosy na tajne ugrupowanie. Większość członków komórki została pojmana i wywieziona do obozów. Tomasz Szczepaniak został aresztowany 9 kwietnia 1943 roku i umieszczony w Domu Żołnierza w Poznaniu. Była to wtedy główna siedziba Gestapo. Następnie został przeniesiony do Fortu VII, a później do obozu w Żabikowie. Kolejno przewieziony do obozu koncentracyjnego w Auschwitz, a na koniec został przeniesiony 3 września 1943 roku do Mauthausen.

Śmierć

W obozie koncentracyjnym Mauthausen w Austrii jako więzień wykonywał wiele prac fizycznych. Jedną z nich była praca na wysokościach przy budowie kolejnych pomieszczeń dla więźniów. Jednego dnia podczas pracy niefortunnie spadł z rusztowania. Niedługo później 11 lipca 1944 roku został zabity.

Znaczenie postaci

Tomasz Szczepaniak był człowiekiem bardzo odważnym, który brał udział w wielu ważnych bitwach m. in. w „Cudzie nad Wisłą” i odgrywał kluczowe dla losów tych bitew role. Był doskonałym ułanem posiadającym umiejętność perfekcyjnej jazdy konno. W walkach, które stoczył nigdy nie był ranny. Ponadto wzorowo zajmował się gospodarstwem wraz z pracownikami, które wówczas było wizytówką gminy.

Źródła:

Informacje pochodzą z wywiadu przeprowadzonego z wnukiem Tomasza Szczepaniaka, Augustynem Szczepaniakiem oraz jego żoną Magdaleną. Wszystkie informacje były poparte licznie zgromadzonymi dokumentami, które posiadają Państwo Szczepaniakowie.

Kalendarium:

  • 1889 ― Narodziny bohatera
  • 1911 ― Służba w armii pruski...
  • 1918 ― Powstanie Wielkopolskie
  • 1919 ― Rozpoczęcie Wojny pol...
  • 1920 ― Związek Małżeński
  • 1920 ― Cud nad Wisłą
  • 1940 ― Działalność patriotyc...
  • 1943 ― Aresztowanie
  • 1944 ― Śmierć bohatera

Zobacz też: