Pochodzenie

Stefan Berajter urodził się w 20 października 1903 roku w Gizałakch, w powiecie pleszewskim, a zmarł 22 kwietnia 1984 roku. Pochowany został na cmentarzu parafialnym w Szymanowicach. Jego rodzicami byli Ignacy i Stanisława z domu Smurawa. Rodzice Stefana Berajtra utrzymywali się z pracy w małym sześciohektarowym gospodarstwie rolnym. Miał trzy siostry: Martę, która po wojnie osiedliła się w okolicach Krosna Odrzańskiego na Ziemiach Odzyskanych i prowadziła tam gospodarstwo rolne, Mariannę – wyjechała do pracy do Francji, tam zastała ją wojna i już do Polski nie wróciła oraz Helenę, która przed II wojną światową jeździła do pracy do Niemiec, a po wojnie podobnie jak Marta wyjechała na Ziemie Odzyskane. Stefan Berajter doczekał się czterech wnuczek i pięciu wnuków.

Dzieciństwo i okres przedwojenny

Dzieciństwo Stefana Berajtra było bardzo trudne i biedne, a szczególnie od czasu gdy jego ojciec wyjechał pracować do Ameryki. Niestety po wyjeździe zerwał kontakty z rodziną pozostawioną w kraju i do Polski już nie wrócił. Matka została z czwórką małych dzieci i sama musiała troszczyć się o zapewnienie im środków do życia. Wkrótce jego matka zmarła (Stefan prawdopodobnie nie miał wtedy jeszcze dziesięciu lat) i dzieci zostały same, dlatego dorastały w biedzie, w bardzo trudnych warunkach. Opiekowała się nimi obca osoba („przyszywana ciotka”), która z nimi zamieszkała. Następnym nieszczęściem, które spadło na rodzeństwo było spalenie się domu. Został on odbudowany przez opiekunkę. Stefan Berajter od najmłodszych lat musiał pracować w gospodarstwie. Prawdopodobnie nie uczęszczał regularnie do żadnej szkoły.

W 1928 roku ożenił się z Franciszką Łyskawińską (1902-1995). Dzieci Stefana Berajtra to syn Kazimierz – pracownik budowlany, mieszka w Mikstacie oraz córki Janina (Olejniczak) – prowadziła odziedziczone po ojcu gospodarstwo rolne i Stefania (Derezińska) – również pracowała we własnym gospodarstwie rolnym.

Okres II wojny światowej

Po wybuchu II wojny światowej został powołany do wojska, ale nie są znane jego losy w czasie kampanii wrześniowej.

1 września 1939 r. napaścią Niemiec na Polskę rozpoczęła się II wojna światowa. Natomiast 17 września na Polskę napadł Związek Radziecki (kraj ten obecnie już nie istnieje – na jego miejscu powstała Rosja i kilkanaście mniejszych krajów). Wschodnie tereny Polski zostały zajęte przez wojska radzieckie. Ponad 200 tysięcy żołnierzy i oficerów polskich zostało wziętych do radzieckiej niewoli. Po przeprowadzeniu selekcji (o której wspominał Stefan Berajter) większość żołnierzy została wysłana w głąb Rosji do różnego rodzaju obozów dla jeńców wojennych, m. in. łagrów, czyli obozów pracy przymusowej, natomiast oficerowie zostali uwięzieni oddzielnie i później zamordowani m.in. w Katyniu. Oprócz żołnierzy w głąb Rosji masowo wywożono osoby cywilne (bardzo często całe rodziny).

Stefan Berajter trafił do takiego obozu. W cenzurowanych listach wysyłanych do rodziny informował jedynie, że żyje. Brak jest informacji o jego pobycie w obozie. Wiadomo tylko, że pracował przy budowie dróg z kamieni. Nieludzkie warunki życia i niewolnicza praca powodowały, że jeńcy byli wycieńczeni, masowo chorowali i wielu umierało.

Po napaści Niemiec hitlerowskich na Związek Radziecki ponosił on klęski na froncie i to przyczyniło się do zawarcia 30 lipca 1941 r. między Polską i Związkiem Radzieckim tzw. Układu Sikorski-Majski. Dzięki temu porozumieniu zaczęto zwalniać z obozów jeńców wojennych jak i osoby cywilne. Jednym z postanowień tego układu było utworzenie z uwolnionych więźniów oddziałów Wojska Polskiego podporządkowanych rządowi Polskiemu na emigracji (w Londynie). Wojsko to miało walczyć po stronie Związku Radzieckiego przeciwko Niemcom. Dowódcą został generał dywizji Władysława Anders (dlatego tzw. Armia Andersa). Jednak nieporozumienia pomiędzy stroną polska i radziecką, niewywiązywanie się Rosjan z umów spowodowały, że w 1942 r. na podstawie porozumień polsko-radziecko-brytyjskich Armia Andersa opuściła Związek Radziecki i została ewakuowana do Iranu w celu wzmocnienia sił aliantów (m. in. brytyjskich) na Bliskim Wschodzie. Ewakuowane oddziały połączyły się z przebywającym już tam Wojskiem Polskim, tworząc Polską Armię na Wschodzie pod dowództwem gen. Władysława Andersa, którą następnie przekształcono w 2. Korpus Polskich Sił Zbrojnych, który w 1944 roku walczył we Włoszech pod Monte Cassino a następnie w bitwach o Ankonę i Bolonię.

Po zakończeniu działań wojennych Drugi Korpus Polski pozostał we Włoszech a w 1946 r. został przeniesiony do Wielkiej Brytanii i w 1947 r. rozwiązany.

Po wojnie większość z żołnierzy II Korpusu nie powróciła do ojczyzny, w obawie przed represjami ze strony nowych, komunistycznych władz Polski.

Stefan Berajter zgłosił się do wojska tworzonego w Rosji i przeszedł cały szlak bojowy z Armią Andersa. Z Iranu wojsko polskie zostało skierowane do Iraku, gdzie miało ochraniać pola naftowe. Następnie przez Palestynę wojsko generała Andersa, już jako II Korpus Polski wróciło do Europy, a konkretnie do Włoch, gdzie Polacy zasłynęli m.in. jako bohaterscy zdobywcy klasztoru Monte Cassino. Później brali udział w bitwach m. in. o Ankonę i Bolonię. Stefan Berajter wspominał, że w czasie transportu oddziałów wojskowych z Bliskiego Wschodu do Włoch, a szczególnie w czasie rejsu statkiem był ciężko chory, bliski śmierci.

W czasie walk o Monte Cassino był sanitariuszem w 3. Polowym Szpitalu Ewakuacyjnym (inaczej 3. SOE – 3. Sanitarny Ośrodek Ewakuacyjny, a w nazewnictwie angielskim 3. CCS – Casualty Clearing Stations). W czasie bitwy o Monte Cassino znajdował się w kompleksie szpitalnym w Venafro. Dowódcą był major (później podpułkownik) Leon Kehle. Polowe szpitale ewakuacyjne były stosunkowo małe i znajdowały się blisko frontu, aby ranni jak najszybciej trafiali pod opiekę lekarzy. Rannych przywiezionych z jednostek wojskowych walczących na froncie opatrywano i przeprowadzano zabiegi ratujące im życie oraz przygotowywano ich do dalszej ewakuacji do właściwego, dużego szpitala wojskowego znajdującego się w bezpieczniejszej odległości od frontu (z 3. SOE wysyłano rannych do Szpitala Wojennego w Palagiano). Bliskość frontu powodowała, że szpital polowy był narażony na ostrzał ponieważ znajdował się w zasięgu niemieckiej artylerii. Zdarzało się, że pociski wpadały do budynku, a obok spadały bomby.

Bitwa o Monte Cassino była jedną z najcięższych, największych i najkrwawszych na froncie zachodnim II wojny światowej. Wojska aliantów przez cztery miesiące walczyły o zajęte przez Niemców wzgórze. Udało się dopiero Polakom. 18 maja 1944 roku podczas szturmu oddziały 2 Korpusu Polskiego zdobyły ufortyfikowany klasztor na Monte Cassino. Zginęło lub zostało rannych 54 tys. aliantów (Amerykanie, Brytyjczycy, Polacy, Francuzi, Hindusi, Nowozelandczycy, Kanadyjczycy i Południowi Afrykanie) i 20 tys. Niemców. W natarciu poległo 923 polskich żołnierzy.

Okres powojenny

Po wojnie miał możliwość pozostania w Wielkiej Brytanii (lub wyjazdu do innego kraju), jednak tęsknota za rodziną i ojczyzną po wieloletniej tułaczce spowodowała, że nie skorzystał z tej okazji i w 1947 r. wrócił do Polski. Wkrótce po powrocie musiał stawić się na przesłuchanie do Konina, ponieważ jako wracający z Zachodu był przez ówczesne władze traktowany podejrzliwie. Zabrano mu wtedy większość dokumentów, które przywiózł do kraju. Wielu powracających z Zachodu żołnierzy było prześladowanych przez ówczesne komunistyczne władze, a ich zasługi i wysiłek wojenny były pomniejszane.

Przez całe swoje dorosłe życie przed wojną jak i po powrocie do kraju utrzymywał rodzinę z pracy w sześciohektarowym gospodarstwie rolnym, które odziedziczył po swoim ojcu. Gospodarstwo to stało się jego własnością po wyjeździe sióstr na Ziemie Odzyskane.

Obawiał się represji i dlatego nie opowiadał o wojennych dziejach, szczególnie o tym co działo się w niewoli rosyjskiej, ponieważ przez długie lata po wojnie Polska była jeszcze pod jej wpływem. Jedynymi osobami, z którymi rozmawiał o przeszłości wojennej byli jego najbliżsi koledzy, którzy też walczyli w czasie wojny. Nawet w latach późniejszych, gdy sytuacja polityczna w Polsce się zmieniła odmawiał udziału w oficjalnych uroczystościach i spotkaniach kombatanckich np. w szkołach.

Jak wynika z opowiadań córki był dobrym ojcem i dziadkiem, osobą towarzyską, chętną do rozmów i sąsiedzkich spotkań. Bardzo pozytywne zdanie ma o nim sąsiad pan Edward Gozdowiak, który mówi, że pan Stefan był dobrym sąsiadem, człowiekiem wesołym, pogodnym – dobrym człowiekiem. Stefan Berajter z ojcem pana Edwarda Gozdowiaka bardzo często się spotykali i prowadzili rozmowy o swojej wojennej przeszłości.

Odznaczony został :

– Krzyżem Pamiątkowym Monte Cassino 10 kwietnia 1945 r.

– Gwiazdą Italii (Italy Star) 29 grudnia 1945 r.

– Brytyjskim Medalem za Wojnę 1939-1945 (War Medal 1939-1945) w 1946 r.

– Gwiazdą za wojnę 1939–1945 (1939-45 Star) 29 grudnia 1945 r.

– Medalem Zwycięstwa i Wolności 31 grudnia 1976 r.

Znaczenie

Stefan Berajter był człowiekiem, który z uporem i godnością zmagał się z przeciwnościami losu przez całe życie. Pozbawiony ojca i matki od najmłodszych lat, wychowywany w bardzo skromnych warunkach. Doświadczył okropieństw rosyjskich łagrów, z Armią Andersa przeszedł cały jej szlak bojowy, a w tym i owiane legendą Monte Cassino, będące symbolem odwagi polskiego żołnierza. Po powrocie do kraju nie tylko nie mógł otwarcie mówić o swoich doświadczeniach, ale nie uzyskał żadnego wynagrodzenia materialnego ani moralnego. Zawsze był człowiekiem skromnym, pogodnym i życzliwym.

W pliku wideo znajduje się wywiad z państwem Janiną i Michałem Olejniczak

Źródła:

Wywiad z państwem Janiną i Michałem Olejniczak

Wywiad z panem Edwardem Gozdowiakiem

Materiały udostępnione przez państwo Janinę i Michała Olejniczak

Strony internetowe:

– Lekarz Wojskowy 3/2013 (http://issuu.com/medycynapraktyczna/docs/lw_3-2013_internet/22) autor artykułu Aleksander Rutkiewicz

– http://pl.wikipedia.org/wiki/Je%C5%84cy_polscy_w_niewoli_radzieckiej_(od_1939_roku)

– http://pl.wikipedia.org/wiki/Polskie_Si%C5%82y_Zbrojne_w_ZSRR_(1941-1942)

– http://pl.wikipedia.org/wiki/2_Korpus_Polski_(PSZ)

– http://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_o_Monte_Cassino

– http://www.warrelics.eu/forum/polish-armed-forces-west-polskie-si-y-zbrojne-na-zachodzie-1939-1947/monte-cassino-cross-26547-16/