Pochodzenie

Urodzony 10 kwietnia 1879 r. w majątku swego ojca w Ściborzycach, powiat olkuski, zmarł zamęczony w niemieckim obozie koncentracyjnym Stutthof (Sztutowo) 23 czerwca 1940 r. Syn Pawła Popiela, profesora prawa rzymskiego Szkoły Głównej Warszawskiej, tłumacza literatury antycznej i publicysty oraz Marii z hr. Zamoyskich. Po kądzieli natomiast potomek Przemysława II oraz Stanisława Kostki Zamoyskiego i Zofii z Czartoryskich.

Edukacja

Ukończył gimnazjum klasyczne w Krakowie, absolwent wydziału rolniczego na Śląskim Uniwersytecie Fryderyka Wilhelma we Wrocławiu (dzisiejszy Uniwersytet Wrocławski).

Etapy działalności

Czasy zaborów i okres międzywojenny (1879 – 1939)

Po ukończeniu studiów 23.07.1908 r. pojął za żonę Zofię Annę Ludwikę Krasicką, córkę Ksawerego hr. Krasickiego i Marii z Chłapowskich. Z małżeństwa tego urodziło się ośmioro dzieci (Maria, Stanisław, Paweł, Zofia, Jadwiga, Anna, Wanda, Cecylia). Do wybuchu pierwszej wojny światowej zarządzał majątkiem swoich teściów w Chołoniowie na Wołyniu. W czasie I wojny światowej, prawdopodobnie w roku 1916, majątek został spalony przez wojska austriackie. Skutkiem tego wraz z całą rodziną przez 6 kolejnych lat przenosił się z miejsca na miejsce, nie mogąc nigdzie znaleźć stałego miejsca zamieszkania. Ostatecznie w 1922 r. wykupił na korzystnych warunkach z rąk niemieckiego właściciela Schmidta majątek Kostrzynek – Mościska w ówczesnym powiecie wyrzyskim (dziś gmina Wysoka, powiat pilski) położony tuż przy ówczesnej granicy z Niemcami. Od tej pory dwór w Kostrzynku (dziś już nieistniejący), stał się domem rodzinnym Popielów. 7 lipca 1926 r., kilka tygodni po narodzeniu ostatniej córki, zmarła jego żona. Aby zapewnić opiekę dzieciom, zgodnie z życzeniem zmarłej, ożenił się po raz drugi ze znacznie od siebie starszą ciotką żony, Józefą Chłapowską, córką Kazimierza i Anny z Chłapowskich z Kopaszewa.

Zarządzał majątkiem wzorowo, doprowadzając go do maksimum wydajności. Szybko pozwoliło to spłacić długi, które zaciągnął poprzedni właściciel. Pomagał mu w tym wrodzony dar organizacyjny, a także energia, pracowitość, sumienność i pedantyczność. Oprócz tego zajmował się działalnością społeczną o zasięgu lokalnym i wojewódzkim. Działał w Związku Ziem Zachodnich, Akcji Katolickiej, był współorganizatorem i często prowadził różne stowarzyszenia, przedsiębiorstwa rolnicze, przetwórcze i przemysłowe. Przykładem tej działalności było powołanie Spółki Rolników w Brzostowie, której był udziałowcem i założenie tam gorzelni do przerobu ziemniaków z pól gospodarskich. Innym przykładem – współudział w powstaniu spółki „Fortitudo”, mającej wspierać inwestycje infrastrukturalne, głównie drogowe. W 1929 r. na prośbę przyjaciela księdza Kazimierza Malińskiego uratował od upadłości majątek Brzostowo koło Miasteczka Krajeńskiego, który był ośrodkiem wypoczynkowym dla młodzieży akademickiej i seminaryjnej. Był bardzo religijny. We dworze w Kostrzynku wybudował kaplicę, w której na własny koszt utrzymywał księdza kapelana, pełniącego codziennie posługę kapłańską dla miejscowej ludności. Wacław Popiel wraz ze swoimi synami często służył tam do codziennej mszy świętej. Planował także budowę kaplicy we wsi Mościska. Rodziny pracowników otaczał troskliwą opieką zarówno materialną jak i zdrowotną. Córki zaś od dzieciństwa uczone były opieki nad chorymi, starszymi i dziećmi. Dwór w Kostrzynku stał się ośrodkiem wypoczynku dla wielu potrzebujących, zagubionych i zepchniętych na margines życiowy.

Opisywano go jako zwolennika pomocy „z ręki do ręki”, ale zawsze wymagającego wysiłku własnego osoby zainteresowanej przy pokonywaniu trudności. Często wspierał materialnie pobliską szkołę w Mościskach, zaopatrując ją w m.in. w węgiel, książki i czasopisma. Będąc szczodrym i wspaniałomyślnym dla innych swój własny dom, siebie i życie rodzinne prowadził skromnie i oszczędnie. Znany był też ze swego zaangażowania w rozpowszechnianie prasy. Zwalczał tzw. „złą” prasę (z reguły niemiecką) a popierał „dobrą” (polską i katolicką). Kupował i rozdawał liczne czasopisma i książki zaopatrując je zawsze w dedykacje.

Losy w czasie wojny (1939 – 1940)

W chwili zagrożenia drugą wojną światową, Wacław Popiel wysłał pod koniec sierpnia 1939 r. rodzinę do Radzynia Podlaskiego – majątku należącego do rodziny żony. W kierunku wschodnim ewakuował też bydło, a konie pozostawił swoim pracownikom. Jeden z synów, Paweł, ochotniczo zgłosił się do wojska polskiego. Po wybuchu wojny Wacław Popiel udał się wraz z jedną z córek do Warszawy gdzie z wrodzoną sobie energią i pomysłowością niósł pomoc mieszkańcom obleganej stolicy. Po zajęciu Warszawy przez Niemców, wracając do Kostrzynka, został rozpoznany na stacji kolejowej w Miasteczku Krajeńskim i zaaresztowany. Po krótkim pobycie w rodzinnym dworze został wywieziony do tymczasowego aresztu w Wyrzysku. Pomagał tam współwięźniom, zdobywał leki, środki sanitarne, organizował modlitwy i nabożeństwa. W Boże Narodzenie 1939 r. spotkała się z nim jedna z córek – Zofia. Z początkiem 1940 r. został ostatecznie przewieziony do obozu koncentracyjnego w Stutthof (Sztutowo) otrzymawszy nr obozowy 9729. Z obozu wysłał do rodziny trzy kartki pocztowe i to były jego ostatnie wiadomości. Jak opisał jeden ze świadków, 23 czerwca 1940 r. mocno osłabiony i schorowany ziemianin został z premedytacją zanurzony w wannie z lodowatą wodą i przyduszony noszami tak, że się utopił. Oficjalną przyczyną śmierci podaną rodzinie był atak serca. Wacław Popiel pochowany został najpierw na cmentarzu obozowym, natomiast po wojnie został ekshumowany i przeniesiony na Cmentarz Ofiar Hitleryzmu na Zaspie w Gdańsku (przy ul. Chrobrego). Spoczywa w grobie nr 9.

Losy potomstwa

Maria Tekla Popiel, ur. 28.09.1909 r.; w dniu 29.12.1931 r. wyszła za Stanisława Ludwika Górskiego z Motkowic, herbu Bożawola; miała z nim troje dzieci: Pawła, Szczęsnego i Krystynę. Od 1930 roku mieszkała w majątku Kliszów w kieleckiem, zmarła 5.05.1992 r. w Poznaniu. Najstarszy syn (Paweł) zmarł w 2012 r.

Stanisław Popiel, ur. w 1910 r., aresztowany w czasie okupacji w Warszawie, zginął w 1943 roku prawdopodobnie rozstrzelany na Pawiaku.

Paweł Popiel, ur. w 1912 r., ochotniczo wstąpił do wojska polskiego w 1939 roku i zginął śmiercią walecznych w bitwie nad Bzurą.

Zofia Popiel, ur. w 1914 r., w 1945 r. wyszła za Franciszka Cimachowicza, miała syna Franciszka, mieszkała w Montrealu (Kanada). Zmarła 13.01.2007 r.

Jadwiga Popiel, ur. w 1916 r.; wstąpiła do zakonu karmelitanek, zamieszkała w Jerozolimie, zmarła w 1998 r.

Anna Maria Popiel, ur. 10.02.1919 r., 27.09.1947 r. wyszła za Jana Mikołaja Celestyna Poray-Wybranowskiego; zamieszkała w Montrealu; Dama Maltańska; zmarła w 2011 r.

Wanda Popiel, ur. w 1923 r.; wstąpiła do zakonu Urszulanek Szarych, zmarła w 1975 roku w Pniewach.

Cecylia Popiel, ur. w 1926 r., w 1957 r. wyszła za Mieczysława Berkę; mieszka w Warszawie. Ma piątkę dzieci: Wacława, Małgorzatę, Stanisława, Annę, Jana.

Znaczenie postaci

Wacław Popiel przyczynił się bardzo do rozwoju gospodarczego okolicy, a jako pochodzący z Małopolski ziemianin zapamiętany był przede wszystkim jako krzewiciel polskości i religii katolickiej na terenach silnie w tym czasie zgermanizowanych. Nie dziwi zatem widoczny ślad, jakim jest pamięć o nim pielęgnowana przez okoliczną ludność.

Ślady pamięci

W 1994 r. powstał w Zespole Szkół Rolniczych w Brzostowie Uniwersytet Ludowy nazwany imieniem Wacława Popiela. Z kolei w 1996 r. odsłonięto w kościele parafialnym w Wysokiej tablicę pamiątkową poświęconą Wacławowi i jego małżonce Zofii z Krasickich, której fundatorem była jedna z córek – dr Anna Poray – Wybranowska. W 2000 r. imię Wacława Popiela zostało nadane Szkole Podstawowej w Mościskach. Szkoła przejęła także opiekę nad grobem pierwszej żony patrona, znajdującym się na cmentarzu parafialnym w Wysokiej. W 2001 r. odsłonięto także pamiątkową tablicę umieszczoną na głazie narzutowym w parku w Brzostowie. W tym samym okresie Stanisław Jagiełło napisał i obronił na Wydziale Humanistycznym Akademii Bydgoskiej im. K. Wielkiego w Bydgoszczy pracę magisterską pt. „Wacław Popiel herbu Sulima 1879-1940”.