Elżbieta Matylda Radziwiłłówna

29 listopada 1850 r.ur.
18 sierpnia 1931 r.zm.
 
Imię i nazwisko bohatera/bohaterki:

Elżbieta Matylda Radziwiłłówna

Lata życia:
data narodzin:
29 listopada 1850 r.
data śmierci:
18 sierpnia 1931 r.
Słowa kluczowe:
  • pamiętnikarka
  • poetka
  • księżna
  • arystokratka
  • katoliczka
  • opiekunka
Zdjęcie (cover) bohatera/bohaterki:
elzbieta_radziwillowna.jpg
Życiorys:

Urodziła się 29 listopada 1850 r.  w Berlinie i była najmłodszym, dziewiątym dzieckiem księcia Bogusława Fryderyka Radziwiłła generała pruskiego, członka izby Panów i Leontyny Ludwiki von Clary und Aldringen, która pochodziła z niemiecko – czeskiej arystokracji, uzdolniona poetycko, urządzała przedstawienia teatralne.

Była siostrą Ferdynanda Fryderyka, Marii – zmarła jeszcze przed urodzeniem księżnej Elżbiety mając 8 lat,  Władysława – księdza jezuity, Karola Jana, Jadwigi – zakonnicy Sióstr Miłosierdzia, Edmunda – księdza, który później wstąpiło zakonu benedyktynów, Bogusława Adama „Bassa” – był kawalerem i Felicji, która wyszła za mąż za Karola Clary und Aldringen.

berlin_palais_radziwill.jpgLata dziecięce i młodzieńcze spędziła w Berlinie. Jej dom rodzinny był jednym z najbardziej okazałych pałaców w stolicy Prus, w którym Radziwiłłowie zamieszkali w 1796 roku. Za czasów jej dziadka, księcia Antoniego Henryka Radziwiłła, oraz babci księżniczki Luizy Hohenzollern pałac był nie tylko mieszkaniem, ale też miejscem spotkań wielu znakomitości ze świata polityki, sztuki, literatury. Radziwiłłowie, a właściwie przedstawicielki rodu prowadziły tak zwany salon, w którym życie towarzyskie mieszało się z życiem kulturalnym.  W pałacu mieszkał też brat ojca Elżbiety Wilhelm z żoną Matyldą von Clary und Aldringen z dziewięciorgiem dzieci. Bracia  poślubili siostry, wspólnie prowadzili gospodarstwo domowe i zarządzali odziedziczonym majątkiem bez jego podziału. Podziału majątku dokonali dopiero ich najstarsi synowie Ferdynand i Antoni zgodnie z wolą ojców.  Stosunki w rodzinie były patriarchalne i zgodne,  ale oparte na pruskiej dyscyplinie, która obowiązywała nie tylko dzieci, ale i żony. Jedynym odstępstwem od modelu pruskiego było trwanie przy katolicyzmie szczególnie wyznawanym przez Bogusława, który swoją żarliwość religijną przeniósł na dzieci. Ojciec księżnej Elżbiety był bardzo rygorystyczny. Bale i bywanie w świecie uważał za obowiązek, a nie zabawę, zatem aby pójść np. do teatru trzeba było nie lada dyplomacji. W domu posługiwano się językiem niemieckim lub francuskim. antonin_palac.pngNauczycielem synów Bogusława i Wilhelma był Feliks Podlewski i to jego niewątpliwą zasługą było, że Elżbieta ze swoją siostrą Felicją zdecydowały, że w domu będą rozmawiać w języku polskim. Dziewczętami opiekowała się pani Palewska, a później Karczewska.  Taki klimat towarzyski, narodowy i językowy towarzyszył wówczas Elżbiecie.

Po śmierci ojca księżnej Bogusława i stryja Wilhelma berliński pałac w 1874 roku zostaje sprzedany. Ich najstarsi synowie Ferdynand i Antoni zgodnie z wolą swoich ojców, dokonali podziału majątku. Antoniemu, synowi Wilhelma przypadła ordynacja w Nieświerzu. Ordynację przygodzicką i ołycką odziedziczył Ferdynand., brat Elżbiety. Antoniński pałac, choć zaprojektowany na pobyt sezonowy dla rodziny księcia Antoniego i zaproszonych na polowania gości, stał się rodową siedzibą rodziny.

bagatela_1910.jpgBrat księżnej  książę Ferdynand w 1877 roku zakupił majątek Czekanów w skład, którego wchodził również pałac Bagatela, gdzie trafiła część wyposażenia, mebli i pamiątek rodzinnych z berlińskiego pałacu, w tym kanapa zwana „słoniem”. Pałac Bagatela odkupił od Ferdynanda brat Karol, w którym miał zamieszkać razem z żoną Teresą Lubomirską, która zmarła wkrótce po narodzinach ich syna Władysława. W  pałacu zamieszkali również  bracia Edmund i Bogusław Adam „Bass”.

Elżbieta po raz pierwszy przyjeżdża do Bagateli w 1885 roku i spędza tam razem z nimi kilka tygodni. Na stałe, do Bagateli Elżbieta wprowadza się w 1891 roku. Braciom prowadzi dom i zajmuje się wychowaniem bratanka Władysława. Wcześniej zajmowała się chorą matką. Mieszka z braćmi do 1907 r., kiedy obaj zmarli w odstępie kilku miesięcy.

monstrancja_ofiarowana_przez_radziwillow.jpgW 1886 roku wstąpiła do Trzeciego Zakonu św. Franciszka. Z tej okazji ufundowała wraz z bratem ks. Edmundem monstrancję, która do dzisiaj znajduje się w ostrowskiej konkatedrze i używana jest w czasie Świąt Wielkanocnych. Była też członkiem zarządu Katolickiego Sierocińca św. Józefa w Ostrowie założonego przez brata Edmunda.

Przyczyniła się też do budowy obecnego kościoła konkatedralnego. Uczestniczyła w uroczystościach jego poświęcenia.

W 1891 w jednym z pokoi pałacowych, urządziła kaplicę do odprawiania codziennej Mszy Świętej. Pozwolenia udzielił papież Leon XIII, dzięki staraniom kardynała Ledóchowskiego. Księżna bardzo cieszyła się z uruchomienia 1 października 1909 roku specjalnej „ochronki”, jak nazywano wówczas najczęściej niewielkie placówki dobroczynne pełniące funkcję późniejszych przedszkoli, dla okolicznych wiejskich dzieci z ubogich rodzin zorganizowanej w pobliskim Czekanowie w specjalnie wybudowanym na ten cel budynku.

 

stella.pngstella_wydzial_opiekunczy.pngZaangażowała się również w kolonie wakacyjne dla dzieci „Stella”. W książce „Fala przeszłości” figuruje jako dobrodziejka, która „dziatwę poznańską na czas wakacji przyjęła”. W sprawozdaniach finansowych Stelli z 1914 roku ks. Elżbieta Radziwiłłówna figuruje jako członkini Wydziału Opiekuńczego kolonii w Kobylnicy, oraz wśód członków założycieli Stelli. Członkiem założycielem „STELLI” można było zostać wpłacając jednorazowo conajmniej 100 marek.

Elżbieta  zdradzała też talent poetycki. W swoim pamiętniku umieściła wiersz „Krzyż na rozstajnej drodze” i „Stara pieśń”. Wiersze zostały opublikowane w gazecie – Tygodnik polityczny i literacki, illustrowany  w 1914 roku.

tygodnik_nr_13.jpgstara_piesn.png krzyz_na_rozstajnej_drodze.png   tygodnik_nr_14.jpg    
 
 

zlote_gody.jpgMałgorzata Potocka, bratanica księżnej wspomina w swoim pamiętniku, że występowała w komedyjce francuskiej napisanej przez ciocię Ello – tak rodzina nazywała księżną.

W połowie lata 1914 roku Elżbieta wyjechała do Ołyki na obchody złotych godów Ferdynanda i Pelagii Radziwiłłów, a następnie do Franciszka Potockiego w Peczarze. Tam zastał ją wybuch I wojny światowej. Po powrocie do Bagateli wspomina w pamiętniku tragiczne wydarzenia:

„Miłe było to schronienie w czasie wojennym i pożądany tymczasowy spokój. Siedząc na łące u stóp wielkich świerków, nieraz widziałyśmy i słyszałyśmy aeroplany krążące ponad naszymi głowami. Niedługo po naszym powrocie nastąpiło nieszczęsne bombardowanie Kalisza przez prusaków! […] Dodać muszę, że w roku 1914-tym z powodu możliwych zaburzeń wojennych w Księstwie Poznańskim, wywiozłam z Bagateli do Berlina wszystkie owe meble pochodzące z pokoi ś.p. Matki mojej, […] tak samo cenne obrazy, srebro należące do domu w Bagateli”.

Po tych wydarzeniach Elżbieta wyjechała do Berlina. Do Bagateli przyjeżdżała już tylko na krótko. W 1926 roku przyjechała do Antonina na pogrzeb brata Ferdynanda Radziwiłła. Później opuszcza ukochaną Bagatelę udając się na kurację do wód w czeskich Cieplicach, a następnie w podróż do Wenecji. Do Bagateli już nie powróciła.

Elżbieta Radziwiłłówna całe życie poświęciła innym, taki dobry duch rodziny. Nigdy nie wyszła za mąż, zmarła bezpotomnie 18 sierpnia 1931 roku w Krakowie, osiągając wiek 80 lat. Została pochowana w Ołyce w posiadłościach księcia Mikołaja Radziwiłła, prawdopodobnie w kolegiacie Świętej Trójcy niedaleko zamku Radziwiłłów, gdzie również znajdowały się nagrobki z epitafiami innych Radziwiłłów. Nie zachowała się płyta nagrobkowa księżnej, ponieważ kościół został zrujnowany, a nagrobki zniszczone przez Sowietów.

rad412341.jpg

Bibliografia i Netografia (odnośniki):
  • Fala przeszłości. Pamiętnik księżnej Elżbiety Radziwiłłówny, RedM. Juda – Mieloch, D.J. Peśla, ks. A. Kraska, ks. A. Mąka, Ostrów Wielkopolski  2014
  • W. Banach, Radziwiłłowie. Burzliwe losy słynnego rodu. Poznań 2018
  • J. Pietrzak, A. Gibasiewicz, Dziedzice, dwory, pałacePoznań – Ostrów Wielkopolski 2013
  • W. Banach, Kroniki literackie prowincji, Poznań – Ostrów Wielkopolski  2016
  • M. M. Potocka, Z moich wspomnień,  LTW 2010
  • fot. 1 –  Elżbieta Radziwiłłówna, Fala przeszłości. M. Juda – Mieloch, 2014, Fot. Vianelli, Wenecja
  • fot. 2 -Pałac Radziwiłłow w Berlinie przy Wilhelmstrasse 77: http://www.wirberliner.de/index.php?p=page1_3_1&lang=pl [dostęp 14.04.2021]
  • fot. 3 – Pałac w Antoninie, zbiór własny
  • fot. 4– Pałac Bagatela,  Fala przeszłości. M. Juda – Mieloch, 2014
  • fot. 5 – Monstrancja: https://www.opiekun.kalisz.pl/media/images/publications/2020/12/img2496.jpg [dostęp 14.04.2021]
  • fot. 6-7– Stella: https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/show-content/publication/edition/315709?id=315709 [dostęp 14.04.2021]
  • fot. 8-9 – Wiersz – Stara pieśń, E. Radziwiłłówna: Praca: tygodnik polityczny i literacki, illustrowany. 1914.03.29 R.18 nr13: https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/310802/edition/267951/content [dostęp 21.04.2021]
  • fot. 10-11 – Wiersz – Krzyż na rozstajnej drodze, E. Radziwiłłówna: Praca: tygodnik polityczny i literacki, illustrowany. 1914.04.05 R.18 nr 14: https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/310804/edition/267952/content [dostęp 21.04.2021]
  • fot. 12 -Złote gody w Ołyce /Elżbieta Radziwiłłówna wśród rodziny i innych gości/: Nowości Illustrowane. 1914, nr 32  https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/424539/edition/399778/content [dostęp 10.03.2021]
  • fot. 13– Kolegiata Świętej Trójcy w Ołyce na Wołyniu, miejsce spoczynku Elżbiety Radziwiłłówny, Stan w roku 2014. Fot. Edmund Radziszewski
  • fot. 14 – Wnętrze Kolegiaty Świętej Trójcy w Ołyce na Wołyniu, Stan w roku 2014. Fot. Edmund Radziszewski
  • Film – Księżna Elżbieta Radziwiłłowna i jej najbliższa rodzina fot. Leontyny: https://gw.geneanet.org/frebault?lang=en&pz=henri&nz=frebault&p=leontine+gabrielle&n=von+clary+und+aldringen [dostęp 03.03.2021] fot. Matyldy: https://gw.geneanet.org/frebault?lang=en&pz=henri&nz=frebault&p=mathilde+christine&n=von+clary+und+aldringen [dostęp 03.03.2021]
Podprojekt:

III EDYCJA CYFROWEJ DZIECIĘCEJ ENCYKLOPEDII WIELKOPOLSKI „Dzieje Wielkopolanek”.

Szkoła:
Szkoła Podstawowa im. Wojciecha Lipskiego, adres: ul. Szkolna 6, 63-410, Ostrów Wielkopolski 2
Autorzy:
Grupa projektu – „Tropiciele przeszłości”: Mikołaj Bąk, Szymon Bociański, Wiktoria Frencel, Bartosz Gierlach, Kacper Gruszka, Emilia Kasprzak, Maja Kopeć, Mateusz Marczak, Artur Płóciennik, Marta Stachowicz, Martyna Szmaj, Krzysztof Zając  
Opiekun grupy: mgr Zdzisława Cyfert