Odkrywamy tożsamość naszego bohatera

Andrzej Prądzyński to księgarz, drukarz, wydawca i działacz społeczny, wielce zasłużony dla Wrześni.

Zaglądamy do kroniki narodzin i śmierci księgarza

Andrzej Prądzyński prowadził rodzinną kronikę, która jest bezcennym źródłem informacji o nim samym i jego rodzinie. Zawiera własnoręcznie spisaną autobiografię, wzbogaconą fotografiami.Oryginał kroniki znajduje się w rękach wnuczki Andrzeja Prądzyńskiego – Teresy Krzywickiej. We fragmencie tej kroniki autor informuje, że urodził się 2 sierpnia 1872 roku w Ruchocinie w powiecie gnieźnieńskim. Taką datę znajdziemy również we „Wrzesińskim Słowniku Biograficznym”. Prądzyński został ochrzczony przez wuja, księdza kanonika Koszutskiego, w kościele parafialnym w Mielżynie. Księgarz zmarł 13 października 1938 roku i spoczywa na cmentarzu parafialnym przy ul. Gnieźnieńskiej we Wrześni.Znajduje się tam rodzinny grobowiec, który powstał w 1926 roku. Jego autorem jest Jakub Juszczyk – przyjaciel Andrzeja Prądzyńskiego.Wykonał on także dekorację studzienki na Lipówce „Chrystus i Samarytanka” i krucyfiks na wrzesińskiej Farze. W „Dzienniku Bydgoskim” z dnia 23 października 1938 roku Henryk Kuminek napisał : ,,(…) doszła do nas żałobna wiadomość o zgonie (…) Andrzeja Prądzyńskiego, cichego, ale zasłużonego pracownika kultury polskiej i bojownika sprawy narodowej. Choć nie szablą ani bagnetem, ale książką i gazetą wojował”.

Wspinamy się po gałęziach drzewa genealogicznego rodziny Prądzyńskich

Andrzej Prądzyński pochodził z rodziny ziemiańskiej. Jego rodzicami byli: Józef Prądzyński i Maria z Drzeńskich. Ojciec brał czynny udział w powstaniu styczniowym. Państwo Prądzyńscy dochowali się siedmiorga potomstwa. Rodzina szczyciła się herbem Grzymała.

Andrzej Prądzyński był żonaty z Józefą Jarczewską, z którą miał czworo dzieci: Marię, Celinę, Zygmunta i Janusza. Ślub odbył się 28 września 1901 roku. Państwo Prądzyńscy zamieszkali w domu przy ulicy Słupeckiej (obecnie Warszawska). Prowadzili dom otwarty, wokół którego skupiało się wrzesińskie i wielkopolskie środowisko kulturalne. Częstym gościem był m.in. Władysław Reymont, który przyjeżdżał do Wrześni z pobliskiego Kołaczkowa.

Idziemy drogą edukacji Andrzeja Prądzyńskiego

Mały Andrzej najpierw pobierał naukę w domu. Złożył egzaminy końcowe jako ekstern w gimnazjum państwowym w Gnieźnie. W latach 1882-1886 uczęszczał do gimnazjum w Trzemesznie. Odbył czteroletnią praktykę w księgarni nakładowej J.G. Langego w Gnieźnie. Po wyuczeniu zawodu awansował z praktykanta na pomocnika. Służbę wojskową odsłużył w Berlinie w II pułku gwardii imienia cesarza Wilhelma II.

Tropimy ślady sukcesu jeszcze nie wrzesińskiego księgarza

W Berlinie Andrzej Prądzyński spędzał czas wolny w redakcjach berlińskich firm. Pracował w różnych wydawnictwach, a przez dwa lata w firmie „Rogalla von Biberstein”. Po powrocie do Polski wstąpił do Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Po przeniesieniu się do Lwowa w 1895 roku Andrzej Prądzyński rozpoczął pięcioletnią pracę w księgarni Seyfartha i Czajkowskiego. Był m.in. zastępcą szefa. Tam też działał w stowarzyszeniu niepodległościowym „Gwiazda”. 1 stycznia 1900 roku objął kierownictwo księgarni „Dziennika Kujawskiego” w Inowrocławiu.

Opisujemy zasługi naszego bohatera dla wrzesińskiej społeczności

Andrzej Prądzyński wspominał, że przyjechał do Wrześni, aby zobaczyć jak wygląda to miasto, słynne ze szkolnego strajku Dzieci Wrzesińskich. Czytał o tym bowiem w „Dzienniku Kujawskim”, w którym relacje ze strajku zamieścił nauczyciel wrzesińskiej szkoły Bronisław Gardo. We Wrześni osiedlił się latem 1901 roku. Tam 1 lub 6 października założył pierwszą księgarnię ze składem nut dewocjonaliów i materiałów piśmiennych, a wkrótce także wypożyczalnię książek. Nowo powstała firma mieściła się na parterze kamienicy przy ulicy Poznańskiej 75, obok klasycystycznej kamienicy, na której w latach 1909-1910 stanął ratusz. Obecny adres to Rynek 9. Prawdopodobnie już w pierwszych latach działalności prowadził wypożyczalnię, gdyż w 1906 roku ogłosił „Katalog wypożyczalni książek we Wrześni”. W 1904 lub 1905 założył drukarnię pod firmą „Labor”. Pomógł mu w tym przyjaciel Marian Kapałczyński, przebywający wówczas w Zurychu. W 1913 przeniesiono ją do Inowrocławia, gdzie zakończyła działalność w czasie I wojny światowej. Podczas wojny Andrzej Prądzyński walczył w wojsku niemieckim jako prosty żołnierz. Pracował także w nadzorze i kontroli polskiej korespondencji. Po powrocie z wojny 10 października 1918 roku został wybrany przewodniczącym Wydziału Wrzesińskiego Rady Robotniczej i Żołnierskiej. Księgarz współdziałał także w wyzwalaniu miasta i w organizowaniu administracji polskiej. Wkrótce też reaktywował założone w 1895 roku we Wrześni Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, z którego tworzyły się przyszłe kadry powstańców wielkopolskich. Z rozkazu Prądzyńskiego oddziały powstańcze ruszyły z Wrześnii do walk polsko-niemieckich w celu oswobodzenia powiatu witkowskiego, a następnie do Gniezna. Nadzorował odbieranie Niemcom koszar garnizonu wrzesińskiego. Do 9 stycznia 1919 roku działał w Radzie Robotniczej i Żołnierskiej, potem przeszedł do wrzesińskiej Powiatowej Rady Ludowej. W lipcu 1920 roku wszedł w skład komitetu powstałego z inicjatywy hrabiego Stanisława Mycielskiego w celu stworzenia Ochotniczej Legii Wrzesińskiej, która wkrótce miała wyruszyć na wojnę polsko-bolszewicką. Andrzej Prądzyński angażował się w działalność wrzesińskich organizacji. Był sekretarzem „Sokoła”, członkiem Zrzeszenia Kupców Chrześcijańskich, Rady Szkolnej Miejscowej, Kurkowego Bractwa Strzeleckiego, Towarzystwa Miłośników Bursy Gimnazjalnej, członkiem honorowym Wrzesińskiego Towarzystwa Wielkopolskich Powstańców i Wojaków im. W. Wiewiórkowskiego. Działał także w Lidze Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. Należał do Zarządu Koła Śpiewaczego „Lutnia”, do dozoru kościelnego; pełnił funkcję radnego miejskiego i opiekuna hufca wrzesińskiego. W 1926 roku działał w Kole na Rzecz Budowy Pomnika Wolności. W tym samym roku z okazji 25-lecia założenia księgarni otrzymał gratulacje od samego J. Em. Ks. Abpa Augusta Hlonda, Prymasa Polski.

„ORĘDOWNIK WRZESIŃSKI”
Po wybuchu powstania wielkopolskiego z polecenia Powiatowej Rady Ludowej Andrzej Prądzyński objął nadzór nad miejscową niemiecką gazetą urzędową „Wreschener Stadt und Kreisblatt”. W 1919 roku nabył od spadkobierców firmy Wilhelma Schenke drukarnię i księgarnię, mieszczącą się przy ulicy Poznańskiej 6, za cenę 270 tysięcy marek niemieckich.Otworzył polską księgarnię i połączył ją z niemiecką, tworząc znaną placówkę wydawniczą. Tutaj 6 marca 1920 roku ukazał się pierwszy numer „Orędownika Wrzesińskiego”, w którym Prądzyński widnieje jako nowy właściciel i redaktor naczelny. Nadał on swojemu pismu profil społeczno-polityczny i kulturalny.Wychodziło ono przeciętnie trzy razy w tygodniu. Wyraźne były proendeckie sympatie księgarza. Analiza dwudziestu lat roczników pisma pozwala wyróżnić kilka podstawowych działów: polityczny, społeczno-gospodarczy, kulturalny i dział ogłoszeń. Na jego łamach możemy odnaleźć m.in. artykuły Tadeusza Hernesa, podróżnicze felietony Alfonsa Szyperskiego oraz powieści w odcinkach autorstwa np. Arthura Conan – Doyle’a. Były tam także krzyżówki, logografy oraz rubryka sportowa. Gazeta miała również dodatki rocznicowe lub wkładki reklamowe. Pismo stanowiło kopalnię wiedzy o Wrześni i powiecie międzywojennym, a także jej historii. Andrzej Prądzyński pisywał do „Orędownika” sporadycznie a jego artykuły miały charakter historyczny lub wspomnieniowy. Dziennikarski warsztat w redakcji przy ulicy Poznańskiej 6 stworzyli: Julian Stasiewski, Marian Turwid, Alfons Szyperski, Juliusz Deresiewicz, Tadeusz Hernes, Alfred Romanowicz. W „Orędowniku ” pojawiały się reklamy, np. firmy Prądzyńskiego: „Kto kocha książkę, niech wstąpi do księgarni Andrzeja Prądzyńskiego lub żąda przesłania stale wychodzących co kilka dni nowości” („O.W.” 1929 rok). Ostatni numer Orędownika”ukazał się 31 sierpnia 1939 roku. Oryginały tej znaczącej gazety znajdują się w Bibliotece Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

„WICI WIELKOPOLSKIE”
W latach 1931–1937 wydawane były „Wici Wielkopolskie”. Ten miesięcznik został poświęcony historii i kulturze Wielkopolski, w tym również Wrześni. Programem czasopisma było podnoszenie kultury duchowej i artystycznej regionu wielkopolskiego. Najwięcej miejsca w piśmie zajmowała literatura. Pojawiały się także tematy historyczne i geograficzne. W rubryce „Wybitni Wielkopolanie” opisano m.in. Stanisława Przybyszewskiego i Jana Kasprowicza. Ogromną rolę w miesięczniku odegrała szata graficzna. Pismo było tak dobrze utrzymane plastycznie dzięki redaktorowi naczelnemu, którym był Marian Turwid – artysta-malarz. Wydawanie „Wici” zawieszono w drugiej połowie 1937 roku z powodu braku funduszy.

„BIBLIOTEKA WICI WIELKOPOLSKICH”, POCZTÓWKI I INNE
Od 1932 roku powstawały tomy „Biblioteki Wici Wielkopolskich”. Były to publikacje o tematyce regionalnej, napisane przez autorów pochodzących z Wrześni lub Wielkopolski. Pojawiły się w nich takie pozycje, jak: sonety Stanisława Helsztyńskiego „Gniazdo orła”, wiersze Mariana Turwida „Dni wielkiej doliny” czy „Geografia Talentów Wielkopolskich” Alfonsa Szyperskiego. W sumie ukazało się dziesięć woluminów wydanych w ciągu czterech lat istnienia na rynku. Prądzyński wydawał także pocztówki z widokami Wrześni, które są cennymi źródłami ikonograficznymi miasta z tamtego okresu. Liczne z nich zebrano w albumie „Dawna Września. Widokówki i zdjęcia z lat 1899-1945” Andrzeja Sieradzkiego. Poza tym z drukarni wyłoniło się dwadzieścia dziewięć innych pozycji książkowych, m.in. „Szkice portretowe” Mariana Turwida, „Września i jej mieszkańcy” firmowane przez Akademickie Koło Wrześnian czy „Mapa powiatu wrzesińskiego” autorstwa Juliana Stasiewskiego.

Przedstawiamy nagrody i odznaczenia, które otrzymał Andrzej Prądzyński

W 1933 roku księgarz i wydawca otrzymał od Prezesa Rady Ministrów Sławoja Słodkowskiego Srebrny Krzyż Zasługi „Za zasługi na polu pracy społecznej”. Uhonorowany został także srebrną odznaką jubileuszową Związku Księgarzy Polskich oraz wawrzynem Polskiej Akademii Literatury.

Podziwiamy portret Andrzeja Prądzyńskiego

Andrzej Prądzyński został uwieczniony na olejnym obrazie pędzla Mariana Turwida, przyjaciela i współpracownika księgarza. Portret został namalowany w 1930 roku. Obecnie znajduje się w zbiorach wnuczki Andrzeja Prądzyńskiego – Teresy Krzywickiej. W Izbie Pamięci Gimnazjum nr 2 we Wrześni, które nosi imię księgarza, znajduje się kopia portretu wykonana przez Lucynę Lewandowską – nauczycielkę plastyki.

Źródła:

1) Ewa Hoffmann-Skibińska, „Andrzej Prądzyński, 1872-1938, wrzesiński drukarz, wydawca i księgarz. Praca magisterska napisana w Zakładzie Nauk Pomocniczych i Edytorstwa Filologii Polskiej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu pod kierunkiem prof. dr. hab. Wiesława Wydry”, Poznań 1999

2)http://gimnazjum-2.wrzesnia.pl/patron-szkoly.html

3) http://www.pradzynski_andrzej.republika.pl/

4) „Orędownik Wrzesiński” nr 4, Września, 4 lutego 1939 r.

5) Prywatne archiwum rodzinne pani Teresy Krzywickiej – wnuczki Andrzeja Prądzyńskiego

6) Skany Muzeum Regionalnego im. Dzieci Wrzesińskich we Wrześni dzięki uprzejmości pani Ewy Hoffmann-Skibińskiej

4) Ulotka o patronie Gimnazjum nr 2 im. Andrzeja Prądzyńskiego we Wrześni

5) „Wrzesiński słownik biograficzny”, pod red. Waldemara Śliwczyńskiego, Wydawnictwo Kropka, Września 2002

6) Zbiory w Izbie Pamięci Andrzeja Prądzyńskiego w Gimnazjum nr 2 we Wrześni