Pochodzenie
Gabriela Mikołajczyk urodziła się 2 marca 1921 roku w Dziekance koło Gniezna. Ojciec Roch Mikołajczyk urodził się w Przygodzicach pod Ostrowem Wielkopolskim w 1884 roku. Z zawodu był ślusarzem. Od 1899 do 1912 – wędrował po świecie okresowo zmieniając pracę celem uzyskania wszechstronności w zawodzie. W 1912 roku osiedlił się w Hamburgu gdzie pracował jako kierownik maszynerii pomp w wodociągach miejskich. Aktywnie działał w Towarzystwie Polskim „Nadzieja” w Hamburgu, m.in. występował jako aktor i autor tekstów dla teatru „Nadziei”. W 1920 roku objął stanowisko kierownika technicznego Krajowego Szpitala Psychiatrycznego w Dziekance, gdzie pracował do końca lat 50. Zmarł w 1966 roku. Matka Maria Mikołajczyk z domu Hederych z zawodu kupiec urodziła się w Poznaniu w 1887 roku. Po wyjściu za mąż w Hamburgu, gdzie była sekretarzem Towarzystwa Polskiego „Nadzieja”, działała w Towarzystwie Gimnastycznym „Sokół”. Po osiedleniu w Dziekance zajmowała się prowadzeniem domu i wychowywaniem córek. Zmarła w 1974 roku. Siostra Irena urodziła się w 1913 roku w Hamburgu, pracowała jako laborantka medyczna.
Edukacja
Gabriela Mikołajczyk w latach 1928-31 uczęszczała do Polskiej Prywatnej Szkoły Przygotowawczej w Gnieźnie. Od 1931 do 1939 roku była uczennicą Miejskiego Gimnazjum Żeńskiego im. Bł. Jolenty. Ukończyła kurs pływania i szybowcowy. W czasie II wojny światowej, wraz z rodziną została wysiedlona z Gniezna i przebywała w Gostyninie koło Kutna gdzie pracowała w urzędzie zatrudnienia, a potem jako kasjerka kolejowa. W 1946 roku uzyskała świadectwo dojrzałości w gimnazjum im. Karola Marcinkowskiego. w Poznaniu. W tym samym roku rozpoczęła studia na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Poznańskiego w zakresie historii sztuki. Po 3 latach przeniosła się na prehistorię. W trakcie studiów brała udział w wykopaliskach archeologicznych m.in. w Biskupinie. Pod kierunkiem prof. Józefa Kostrzewskiego napisała pracę magisterską zatytułowaną „Ceramika wczesnodziejowa z gnieźnieńskich badań w latach 1948-1950”. Studia ukończyła w 1950 roku.
Działalność naukowa i dydaktyczna
Pracę zawodową podjęła w Instytucie Badania Starożytności Słowiańskich Uniwersytetu Poznańskiego. 17 czerwca 1948 Gabriela Mikołajczyk objęła funkcję asystenta w nowo utworzonym w Gnieźnie oddziale instytutu. Organizując placówkę, jednocześnie prowadziła badania wykopaliskowe na wzgórzu Lecha.
W 1956 roku dzięki wysiłkom Kazimierza Żurowskiego oraz G. Mikołajczyk powstał w Gnieźnie oddział Muzeum Archeologicznego w Poznaniu, którego 1 lipca 1956 roku została kierownikiem. W roku 1958 muzeum otrzymało parter budynku przy ulicy św. Jana 9, który pełnił funkcję siedziby placówki do 1978 roku.
W 1970 roku uzyskała stopień doktora nauk humanistycznych na podstawie rozprawy doktorskiej ” Gniezno w okresie powstania państwa polskiego „ obronionej na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Jednocześnie włożyła wiele energii w starania o nowy budynek muzeum.
W 1978 roku muzeum przeniosło się do nowego budynku przy ulicy Kostrzewskiego 1 i otrzymało nazwę Muzeum Początków Państwa Polskiego. G. Mikołajczyk została wicedyrektorem ds. naukowych, pracując na tym stanowisku do przejścia na emeryturę w 1990 roku.
Przez wszystkie lata pracy dr Gabriela. Mikołajczyk prowadziła badania wykopaliskowe na terenie Gniezna, powiatu oraz kraju. Szczególną troską otaczała badania archeologiczne katedry, gdzie jej prace przyczyniły się do odkrycia w podziemiach reliktów preromańskiej i romańskiej architektury.G. Mikołajczyk brała udział w badaniach na grodziskach wczesnośredniowiecznych na Ostrowie Lednickim ( 1956-60 ), w Chłądowie ( 1966 ), we Włocławku ( 1957 ), Radzyniu Chełmińskim ( 1957 ) na terenie zamku krzyżackiego w Czarnej Wielkiej woj. Białystok ( 1953 ), w Czarninie woj. Gdańsk ( 1954 ) czy w Husynnym ( 1954 ) . G. Mikołajczyk prowadziła także badania w różnych miejscowościach powiatu. gnieźnieńskiego m.in..w Kłecku, Pyszczynie, Kamionku , Nidomiu , Dębinie , Świątnikach Wielkich, Przybrodzinie , Mielżynie , Powidzu i Modliszewku .
Była autorką scenariuszy wystaw stałych i czasowych. Pierwszą była wystawa ” Gniezno i Ostrów Lednicki w świetle wykopalisk ” , której otwarcie nastąpiło 2 maja 1954 r. Druga stała wystawa nosiła tytuł ” Ziemia gnieźnieńska w okresie powstawania państwa polskiego” . Natomiast otwarcie nowej stałej wystawy opartej o nowoczesne środki audiowizualne nastąpiło w 1983 roku.
Dr Mikołajczyk była autorką podstawowego tekstu scenariusza wystawy zatytułowanej ” Początki Państwa Polskiego” , która spotkała się z bardzo życzliwym przyjęciem przez zwiedzających jak i pozytywną oceną profesjonalistów . Do momentu przeniesienia placówki do nowego gmachu pokazano 43 wystawy czasowe z zakresu archeologi, historii i sztuki. G. Mikołajczyk wygłosiła dziesiątki odczytów, m.in. na sesjach zorganizowanych w muzeum.
W 1956 roku został zorganizowany w Gnieźnie Wydział Historyczny Uniwersytetu Poznańskiego dla dorosłych, na którym w ciągu 1957 roku G. Mikołajczyk prowadziła cotygodniowe zajęcia dla dorosłych. Utrzymywała żywy kontakt z innymi ośrodkami archeologicznymi w kraju i zagranicą. Brała udział w wielu sympozjach międzynarodowych i krajowych poświęconych problematyce archeologicznej i sprawom konserwatorskim.
Po przejściu na emeryturę była członkiem Rady Muzealnej MPPP . Nadzorowała również konserwację zabytków w podziemiach katedry.
Zmarła 8 października 2004 roku w Gnieźnie i została pochowana na cmentarzu św.Piotra w rodzinnym grobie.
Znaczenie postaci
Gabriela Mikołajczyk jest postacią bardzo ważną dla Gniezna i jego historii. Całe naukowe życie poświęciła odkrywaniu przeszłości miasta oraz zapoznawania z nią mieszkańców i turystów poprzez tworzenie wystaw i pisanie książek.
W ciągu 42 lat pracy zawodowej opublikowała ponad 140 prac i artykułów poświęconych głównie Gnieznu. Najważniejsze z nich to: „Ziemia Gnieźnieńska w okresie powstania Państwa Polskiego”, „Początki Gniezna. Studia nad źródłami archeologicznymi”, „Początki Gniezna. Źródła archeologiczne”, ” Katedra Gnieźnieńska”, „Jeden dzień w Gnieźnie”. Pełniła wiele funkcji naukowych m.in. była członkiem Polskiego Towarzystwa Archeologicznego i Numizmatycznego i Komisji Archeologicznej Oddziału PAN w Poznaniu. W latach osiemdziesiątych przez dwie kadencje była radną Rady Miejskiej w Gnieźnie i członkiem Rady Naukowej Szlaku Piastowskiego. Gabriela Mikołajczyk za swą długoletnią pracę zawodową i działalność na rzecz miasta Gniezna i województwa była wielokrotnie nagradzana i odznaczana. Została uhonorowana tytułem Gnieźnianina Roku w 1989 roku oraz matką chrzestną samolotu Boeing imienia Gniezno. Przez całe życie była bardzo pracowita i wymagająca wobec siebie i pracowników..Do dziś widocznym skutkiem jej działalności są symboliczne oznakowania miejsc średniowiecznych bram miasta, do których G. Mikołajczyk napisała teksty i opracowała ich wygląd. Innym osiągnięciem był projekt i nadzór nad rekonstrukcją rzutu poziomego kaplicy św. Stanisława przy katedrze. Przyczyniła się do nadania gnieźnieńskiej ulicy imienia Józefa Kostrzewskiego .Przez całe swoje życie była związana z Gnieznem.Do ostatnich dni prowadziła własne szczegółowe archiwum miasta oraz pracowała nad kolejnymi książkami.
Literatura:
Dzieje Gniezna. Praca zbiorowa pod red.J. Topolskiego, Warszawa 1965
Encyklopedia Gniezna I ziemi gnieźnieńskiej. Praca zbiorowa, wyd.Towarzystwo Miłośników Gniezna 2011
Urbaniak E.., Gabriela Mikołajczyk (1921 – 2004) w Fontes Achaeologici Posnaniensesnvol. 42, Poznań 2008