MIEJSCE I DATA URODZENIA
Urodził się 2 kwietnia w 1783 r. w Pudliszkach.
RODZINA
Syn Wojciecha i Zofii (z domu Szczanieckiej).
Żona – Aniela Wierzchowska.
Dzieci – syn Tadeusz i córka Maria Anna.
KIM BYŁ?
Wojskowy, poeta, krytyk literacki i teatralny, tłumacz i dramatopisarz, rolnik
KARIERA WOJSKOWA
W listopadzie w roku 1806 wstąpił w Poznaniu do napoleońskiej gwardii honorowej, a potem piechoty, gdzie służył jako podporucznik. W kampanii napoleońskiej 1807 walczył pod Tczewem, Gdańskiem, Kołobrzegiem, awansując do stopnia kapitana i zdobywając Krzyż Kawalerski Virtuti Militari. W kampanii 1809 był adiutantem gen. inspektora piechoty Stanisława Fiszera. Po bitwie pod Raszynem awansował na podpułkownika, a 4 maja 1809 r. mianowany został szefem batalionu w 12. pułku piechoty i walczył pod Sandomierzem. 27 grudnia 1810 r. został gros majorem tegoż pułku. W latach 1811 – 1812 służył w załodze twierdzy Modlin. W kampanii 1812 pełnił obowiązki dowódcy 16. dywizji piechoty i walczył pod Smoleńskiem, Tarutino i nad Berezyną. Przyniosło mu to awans do stopnia pułkownika i Krzyż Kawalerski Legii Honorowej. Po tej kampanii przeszedł (jako adiutant-komendant) do sztabu ks. Józefa Poniatowskiego. W kampanii saskiej 1813 został szefem sztabu 1. dywizji kawalerii i wziął udział w bitwie pod Lipskiem. Za postawę w tej bitwie został odznaczony Złotym Krzyżem Oficerskim Legii Honorowej. W latach 1813-1814 był szefem sztabu głównego wojsk polskich. Po upadku Napoleona wysłany po jeńców polskich do Danii. Od 5 lutego 1814 służył w armii Królestwa Polskiego. Do roku 1819 był podszefem w sztabie głównym armii Królestwa Kongresowego (awans do stopnia generała brygady, 1819). W latach 1820 – 1826 był dowódcą 3. brygady 2. dywizji piechoty w Zamościu, którą dowodził chwilowo już w roku 1818. Od roku 1826 dowodził 1. brygadą 2. dywizji piechoty w Lublinie. Odznaczony Orderem Świętego Stanisława I klasy z nadania cara Mikołaja I. W 1830 roku został nagrodzony Znakiem Honorowym za 20 lat służby. Po wybuchu powstania listopadowego wziął czynny udział w walce zbrojnej (bił się m. in. pod Grochowem), zajmując kolejno stanowiska generała dyżurnego całej armii, następnie ministra wojny.
PO KARIERZE WOJSKOWEJ…
Po upadku powstania zesłano go na kilka lat do Wołogdy, skąd powrócił w 1833 roku, osiadając na stałe w rodzinnej Luboni i poświęcając się gospodarstwu wiejskiemu oraz pracy literackiej. Należał do grona założycieli i był członkiem Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Przebywając na wsi, utrzymywał stałą korespondencję z Kajetanem Koźmianem, pilnie obserwując życie literackie i zapoznając się z jego nowymi przedstawicielami. Opiekował się m. in. Ryszardem Berwińskim, cenił Zamorskiego i Lenartowicza. Początki jego twórczości literackiej wiązały się ściśle z życiem towarzyskim, jakie prowadził.
Był autorem głównie epigramów, fraszek, bajek i wierszy okolicznościowych. Większą popularność przysporzyły mu oddzielnie wydane „Oda na powrót wojska”, a zwłaszcza patriotyczna „Mowa przy obchodzie pogrzebowym J.O. Książęcia Józefa Poniatowskiego…”.
Morawskiego cechował szczególny kult dla twórczości Szekspira, który objawiał się m.in. w tłumaczeniu jego dzieł. Osiadłszy w Luboni zaczął Morawski drukować swe prace w „Przyjacielu Ludu”, „Przeglądzie Poznańskim”, „Dodatku do Czasu”. Utwory poety z tego okresu noszą znamiona wpływu twórczości Adama Mickiewicza. Z tej inspiracji wywodzą się oparte na motywach historycznych i ludowych ballady Morawskiego, a przede wszystkim powstałe pod wpływem „Pana Tadeusza” poemat „Dworzec mego dziadka” oraz wierszowany obrazek rodzajowy z czasów Stanisława Augusta „Wizyta w sąsiedztwo”.
Do najlepszych utworów Morawskiego należą bajki, zwłaszcza o tematyce patriotycznej.
MIEJSCE I DATA ŚMIERCI
Zmarł 12 grudnia 1861 roku, w Luboni.
BAJKI KTÓRE, NAPISAŁ GEN, FRANCISZEK DZIERŻYKRAJ – MORAWSKI.
,,Okulary”, ,,Zając i niedźwiedź”, ,Ryba latająca”, ,,Latarnia i świeca”, ,,Pan i kucharz”, ,,Pies i pszczoły”, ,,Skop, wieprz i koza”, ,,Dwie chmury”, ,,Wystrzał”, ,,Osieł”, ,,Bębenek i róża”, ,,Wisła”, ,,Osieł i ciele”, ,,Zając”, ,,Wilk i jeż”, ,,Kartofle”, ,,Kundel”, ,,Mysz, kot, wilk i tygrys”, ,,Gęsi”, ,,Małpa”, ,,Żołądź i dynia”, ,,Filozof”, ,,Tygrys i jeż”, ,,Śmierć i miłość”, ,,Drabinka”, ,,Agatka i Jakób”, ,,Jagnie”, ,,Niedźwiadek”, ,,Dzieci”, ,,Pokrzywa i róża”, ,,Nietoperz”, ,,Pan Marcin”, ,,Sztuka muślinu”, ,,Zięba”, ,,Oś”, ,,Stary i nowy kalendarz”, ,,Posąg”, ,,Kogutek i gąsięta”, ,,Sekret”, ,,Chart i kurta”, ,,Krzak Róży”, ,,Jabłko”, ,,Konik polny i mrówka”, ,,Mrówka i pszczoła”, ,,Lew i słoń”, ,,Wąż”, ,,Suknia Pradziadka”, ,,Świnia i chmura”, ,,Osieł i Jacek”, ,,Gwóźdź i szruba”, ,,Król Scytów”, ,,Dwaj łysi”, ,,Kura”, ,,Zebra”, ,,Kot i szczur stary”, ,,Ropucha”, ,,Pojazd i mucha”, ,,Szczur chory”, ,,Dmuchaczka i węgiel”, ,,Żyd i osieł”, ,,Szyna żelaza”, ,,Młody dąb”, ,, Surdut”, ,,Spekulant”, ,,Wędka”, ,,Świątynia szczęścia”, ,,Osieł, małpa i kret”, ,,Jeż i chłopcy”, ,,Kot i myszka”, ,,Człowiek i rak”, ,,Dwór lwa”, ,,Dwa zające”, ,,Kaczka i piskorz”, ,,Zdarzenie z nosem”, ,,Stal i krzemień”, ,,Kubek i kostki”, ,,Wybór żony”, ,,Słowik i królewic”, ,,Szklanka”, ,,Talar i bankocetel”, ,,Skąpiec”, ,,Woły”, ,,Utoniona”, ,,Dwa byki i żaby”, ,,Apolog hiszpański”, ,,Dzwonek”, ,,Dąbek”, ,,Franuś i echo”, ,,Tuman”, ,,Rzeźbiarz”, ,,Latarnia magiczna”, ,,Mucha filozof”, ,,Zając i wyżeł”, ,,Małpa i pies”, „Kiszkowski zegarek”, ,,Mops i koń”, ,,Góra rodząca”, ,,Flecik”, ,,Szczur i żaba”, ,,Zwada”, ,,Kot i Basia”, ,,Ptaszek i rybka”, ,,Lis i strzelec”, ,,Słowik i róża”, ,,Kanarek”, ,,Osieł i poeta”, ,,Winogrono”.
Źródła:
Biblioteka przy ZSPiG w Pudliszkach – kserokopia, „BAJKI” Franciszka Dzierżykraja – Morawskiego; Poznań u Jana Konstantego Żupańskiego 1860; druk ukończono dnia 15, Lipca 1860.
Biblioteka przy ZSPiG w Pudliszkach – „O Franciszku Dzierżykraju – Morawskim” VARIA dla uczczenia 150 rocznicy śmierci wybitnego Wielkopolanina z Luboni. Wybrał i opracował Leonard Dwornik. Gminne centrum Kultury w Krzemieniewie 2011.
