Pochodzenie
Rafał Stilter urodził się 22 października 1869 roku w Dzierzbinie (gmina Mycielin, powiat kaliski).
Jego rodzicami byli Maria Stilter (z domu Nehring) oraz Władysław Stilter, księgowy w dzierzbińskiej cukrowni „Olimpia”. Dziadek Rafała – Karol miał fabrykę powozów w Miłosławiu.
Dzieciństwo i edukacja
Przyszły autor wielu sławnych zegarów zawodu zegarmistrza uczył się od mistrza Gustawa Kleina w Kaliszu. Naukę rozpoczął 8 lipca 1883 roku w pracowni mieszczącej się przy Rynku Głównym (obecnie budynek ten oznaczony jest numerem 13).
Działalność w Kaliszu
W 1913 roku Rafał Stilter postanowił kupić warsztat, w którym poznawał tajniki zawodu, od wdowy po Gustawie Kleinie. Ostatecznie wszedł w jego posiadanie (wraz z kamienicą) w lipcu 1914 r. Miesiąc później, 1 sierpnia 1914 r. Niemcy wypowiedziały wojnę Rosji, rozpoczynając w ten sposób I wojnę światową. Ziemie Królestwa Polskiego należące do zaboru rosyjskiego stały się areną działań wojennych. Już 2 sierpnia z Kalisza wyszły wojska rosyjskie, a na ich miejsce weszły oddziały pruskie 155 pułku piechoty, dowodzone przez majora Hermana Preuskera. Pruski dowódca wydał rozkaz bombardowania miasta za pomocą artylerii. Barbarzyńskie działania polegające na systematycznym i zorganizowanym niszczeniu miasta, trwające do 22 sierpnia 1914 r. spowodowały zniszczenie dużej jego części. Jak piszą Krystyna Dobak-Splitt i Jerzy Aleksander Splitt: „Łącznie w trakcie ostrzeliwania i podpalania miasta zniszczeniu uległo 426 budynków mieszkalnych, 9 zakładów przemysłowych i kilka budynków użyteczności publicznej, wśród których wymienić należy ratusz spalony 7 sierpnia i teatr podpalony 16 sierpnia. Pod koniec 1914 roku Kalisz liczył tylko 5000 mieszkańców, podczas gdy przed wojną ich liczba sięgała 70 tysięcy.”
Uciekając przed wojną, Rafał Stilter najpierw w dniu 7 sierpnia 1914 r. wyjechał do Stawiszyna. Następnie, po zabraniu najcenniejszego dobytku, narzędzi, zegarków oddanych do naprawy przez klientów oraz zostawieniu żony i córki u krewnych na wsi, wraz z synem Brunonem wyjechał do Warszawy. W stolicy pracował w zakładzie swojego byłego ucznia Wiktora Dietricha, prowadzącego zakład przy ul. Marszałkowskiej.
Pomimo możliwości pozostania w Warszawie wrócił do Kalisza, gdzie na miejscu kamienicy, którą cieszył się tak krótko, zastał ruiny. Wraz z rodziną zamieszkał na ul. Browarnej. Z gruzów swojego zakładu wydobył nadające się do użycia maszyny, narzędzia i części zegarów. Po pewnym czasie otworzył swój zakład w wynajętym sklepie przy ul. św. Stanisława i wznowił przedwojenną działalność. Mimo że jego nowe miejsce pracy znajdowało się na terenie zburzonego i spalonego Śródmieścia, firma prosperowała dobrze.
Jako jeden z pierwszych właścicieli zburzonych domów odbudował kamienicę, na której zawiesił znaleziony w ruinach zegar. Uzyskał wyłączność na sprzedaż w Kaliszu zegarów i zegarków najlepszych firm: Longines, Borel, Schaffhausen, Omega i innych. Nie ograniczał swojej działalności do zajmowania się zegarami. Sprzedawał również biżuterię i artykuły optyczne. Do zakładu przyjmował uczniów, których kształcił na przyszłych zegarmistrzów.
Rafał Władysław Stilter zmarł 18 lipca 1949 roku. Został pochowany na cmentarzu ewangelickim na rogatce w Kaliszu.
Zegary Rafała Stiltera
O wyjątkowości Rafała Stiltera stanowił fakt, że wytwarzał własne zegary wieżowe i reklamowe. Stworzył około 15 egzemplarzy tego typu urządzeń, które funkcjonowały lub funkcjonują po dzień dzisiejszy nie tylko w Kaliszu. Najbardziej znanym jest zegar na kaliskiej rogatce, który został skonstruowany na Wystawę Rzemiosła w 1912 roku i przyniósł swojemu autorowi złoty medal. W 1933 roku, dla uczczenia 50-lecia pracy zawodowej Rafała Stiltera, umieszczono go na skrzyżowaniu ulic Śródmiejskiej i Poznańskiej.
Innym bardzo znanym czasomierzem autorstwa kaliskiego zegarmistrza był ufundowany przez niego w dwudziestoleciu międzywojennym zegar z napisem „Poczcie Polskiej – firma Stilter”. Widniał on na ścianie urzędu pocztowego przy ul. Zamkowej w Kaliszu. Nie został zniszczony podczas wojny, zniknął w latach 70. XX wieku podczas remontu budynku.
Rafał Stilter był także autorem zegara dla banku przy pl. Bogusławskiego w Kaliszu, zegara na budynku Straży Pożarnej przy Nowym Rynku w Kaliszu oraz zegara wieżowego na kościele pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Warszawie.
W XXI w. możemy nadal podziwiać zegary wieżowe zainstalowane na wieży ratusza w Kaliszu, Kole i Stawiszynie.Czasomierz dla najmniejszego polskiego miasteczka został zakupiony przez żonę premiera Felicjana Sławoja-Składkowskiego.
Zegar z kaliskiej wieży ratuszowej ufundowali Kaliszanie, o czym można się przekonać, wchodząc na wieżę i czytając umieszczony na mechanizmie napis. Urządzenie rozpoczęło swoją pracę w lipcu 1925 roku i ze względu na jakość wykonania zyskało zasłużone miano „mercedesa wśród zegarów”. Liczne koła zębate wykonane zostały z mosiądzu i ze stali. Nie ulegają one zniszczeniu dzięki zastosowaniu zasady, że żadna część nie może stykać się z inną wykonaną z identycznego materiału. Wielkie wrażenie na oglądających robi wahadło ważące 35 kg i mierzące ok. 1,5 m oraz wagi na linach. Na czterech tarczach o średnicy 3 m czas pokazują wskazówki ważące po 12 kg, które przesuwają się po odlanych ze stali cyfrach. Zegar ma już 90 lat, a nie widać po nim upływu czasu ani pod względem wyglądu, ani jeśli chodzi o precyzję działania. Wahadło jest zimą chronione przed zamarznięciem przez specjalną lampę, zaś negatywny wpływ warunków atmosferycznych i kurzu na mechanizm ogranicza otaczająca go przeszklona gablota. Wszystko to sprawia, że sławny kaliski zegar chodzi z dokładnością do 10 sek. na dobę. Raz na dobę mały silnik elektryczny unosi do góry trzy wagi, które opadają pod wpływem własnego ciężaru i dzięki idealnemu wyważeniu wywołują precyzyjny obrót kół, dźwigni i trybów zegara.
Tak jak przed laty, również i dziś kolejne pokolenia rodu Stilterów modernizują, remontują i konserwują kaliskie zegary stworzone przez ich legendarnego protoplastę, podtrzymując rodzinną tradycję i wywiązując się z podjętego niegdyś zobowiązania.
Rodzina
Żona Amalia z domu Nast, syn Bruno, córka Irena Gołębiowska, wnuk Ryszard (skonstruował nieistniejący już zegar na dworcu PKS w Kaliszu), prawnuk Janusz Stilter, praprawnuk Alfred Stilter. Rodzina do dnia dzisiejszego kontynuuje zegarmistrzowskie tradycje Rafała Stiltera.
Działalność społeczna i charytatywna
Jako szanowany rzemieślnik Rafał Władysław Stilter zajmował się w dwudziestoleciu międzywojennym działalnością społeczną i charytatywną, pełnił także różne funkcje honorowe. Uczestniczył w budowie i wykończeniu gmachu Stowarzyszenia Rzemieślników Chrześcijan w Kaliszu przy ul. Piekarskiej. Pełnił także w tym stowarzyszeniu różne funkcje. Zasiadał w radzie miasta Kalisza, był też przez 11 lat ławnikiem w sądzie pokoju. Od czasu powstania Banku Polskiego do wybuchu II wojny światowej był członkiem komisji dyskontowej tej instytucji. W Szkole Rzemieślniczej pełnił rolę członka Stałej Komisji Egzaminacyjnej. Był również honorowym członkiem Straży Pożarnej. Jako osoba wierząca angażował się w działalność Parafii Ewangelickiej w Kaliszu, był jej skarbnikiem oraz (przez ponad 20 lat) członkiem dozoru kościelnego. Zainicjował zbiórkę na rzecz ufundowania dzwonów dla kościoła ewangelickiego w Kaliszu (obecnie kościoła Garnizonowego). Uczestniczył w przyjęciu Prezydenta Rzeczpospolitej Stanisława Wojciechowskiego 2 czerwca 1923 r. i Premiera RP Witosa przy okazji wmurowania kamienia węgielnego pod budowę ratusza 17 października 1920 r. Przez pewien czas pełnił rolę mecenasa Jana Michalskiego, późniejszego prezydenta miasta, finansując jego naukę za granicą.
Nagrody i odznaczenia
W 1912 r. otrzymał złoty medal na Wystawie Rzemiosła
W 1937 r. za całokształt twórczości został odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi.
Znaczenie postaci
Niewątpliwie zegary pana Stiltera stały się charakterystycznym elementem krajobrazu Kalisza i innych miejscowości. Swoją pracą oraz przywiązaniem do ziemi kaliskiej przyczynił się do rozwoju Polski i promocji rodzinnego regionu.
Żródła
Czesław Wawrzyniak, Zarys dziejów Dzierzbina, Wydawnictwo DAWinfo, Opole-Wrocław 2014.
Krystyna Dobak-Splitt, Jerzy Aleksander Splitt , Kalisz poprzez wieki, Towarzystwo Miłośników Kalisza, Kalisz 1988.
Życie Kalisza
wkaliszu.pl
1914kalisz.pl
Zegary Stilterów
Firma Stilter