Pochodzenie
Franciszek Renkawitz urodził się 21 września 1858 roku w Ujściu. Pochodził z rodziny cieśli Andrzeja Renkawitza (ur. 1815, zm. 1875 r.) i matki Marcjanny z domu Sawińskiej (ur. 1816, zm. 1901r.). Franciszek został ochrzczony w kościele parafialnym w Ujściu przez księdza Franciszka Gebek. Jego chrzestnymi rodzicami byli: Andrzej Zoch (nauczyciel) i Antonina Sawińska.
Państwo Renkawitz oprócz Franciszka posiadali jeszcze dziesięcioro dzieci: Mariannę, Katarzynę, Jana, Juliusza, Piotra, Konstancję, Maksymiliana, Leona, Hieronima i Leokadię.
Nazwisko Renkawitz prawdopodobnie jest wynikiem wpływów germanizacyjnych (polskie brzmienie – Rękawica).
Edukacja
Franciszek Renkawitz do 12. roku uczęszczał do Szkoły Ludowej w Ujściu. Jego nauczycielem był Andrzej Zoch. Następnie uczył się w Gimnazjum w Wałczu, gdzie we wrześniu 1879 r. zdał egzamin maturalny. Wybrał drogę kapłaństwa i podjął studia w Würzburgu na Królewskim Bawarskim Uniwersytecie im. Juliusza Maksymiliana na wydziale teologii. Studiował za granicą, gdyż polskie seminaria w Poznańskiem były zamknięte z powodu polityki kulturkampfu.
Dnia 29 lipca 1883 r. z rąk ordynariusza księdza biskupa Franciszka Józefa von Stein otrzymał święcenia kapłańskie.
W lipcu odprawił mszę św. prymicyjną w swoim rodzinnym kościele w Ujściu.
Działalność kapłańska
Początki pracy kapłańskiej
Po powrocie do Wielkopolski odbył w 1883 r. kurs praktyczny.
1 października 1883 roku podjął pracę duszpasterską w bydgoskim kościele garnizonowym. Tam przepracował blisko 2 lata jako wikariusz. W tym czasie uczył również religii w jednej z bydgoskich szkół oraz prowadził chór.
W roku 1885 został powołny na stanowisko administratora parafii św. Wojciecha w Trzcielu.
Działalność kapłańska w Ujściu
Dnia 27 czerwca 1890 roku podjął działalność duszpasterską w Ujściu jako proboszcz parafii św. Mikołaja. Funkcję tę sprawował aż do śmierci.
Od 04.02.1911– był również administratorem parafii w Czarnkowie, a od 01.07.1911 r. administratorem parafii w Chodzieży.
Działalność w towarzystwach i bractwach
Wraz z podjęciem pracy w parafii rozpoczął działalność w organizacjach i bractwach kościelnych. Zainicjował utworzenie nowych towarzystw m.in. Bractwa Różańca Żywego, Bractwa Szkaplerza Świętego, Apostolstwa Serca Jezusowego i Bractwa Matek Chrześcijańskich. Ksiądz proboszcz założył również Katolickie Towarzystwo Robotników.
Ksiądz Franciszek Renkawitz – patriota
Obrona polskości
Ujście, już po pierwszym rozbiorze w 1772 r. wbrew postanowieniom traktatu rozbiorowego, zostało w 1773 r. włączone do zaboru pruskiego. Wraz z napływem ludności niemieckiej zaczęła się szerzyć kultura zaborcy. Wielu ujścian nie mogło pogodzić się z utratą niepodległości i z germanizacją.
Ksiądz Franciszek Renkawitz był jednym z mieszkańców Ujścia broniących polskości. Podtrzymywał wśród społeczeństwa nie tylko wiarę katolicką, ale także poczucie polskiej narodowości. Stawał on w obronie nauki języka polskiego. Zabiegał, aby nauczanie religii odbywało się w języku narodowym Polaków. Zaapelował do parafian w czerwcu 1891 r., aby złożyli oświadczenia, że będą płacić nauczycielowi za udzielanie lekcji języka polskiego. Ponadto zabiegał, aby prywatnie nauka języka polskiego była prowadzona również we wsi Byszki, którą zamieszkiwali w większości Polacy. Osobiście pełnił kontrolę nad nauką.
Budowa kalwarii
Ksiądz Renkawitz bardzo pragnął szerzyć wiarę katolicką. Szczególnie bliski był mu kult Męki Pańskiej, dlatego proboszcz postanowił wybudować kalwarię. W 1891 r. na nieużytkowanym przykościelnym wzgórzu rozpoczął prace pod budowę obiektu. Z czasem przybywało chętnych do pracy parafian oraz ofiarodawców, nie tylko z Ujścia i okolic, ale z innych stron Wielkopolski, a nawet z zagranicy. W latach 1893-1908 powstało czternaście kaplic Drogi Krzyżowej oraz Kaplica Najświętszego Serca Jezusowego, grota Matki Boskiej z Lourdes, figura Świętego Franciszka i Ogrójec oraz inne obiekty np. Belle Vue, budowla przypominająca zamek i stanowiąca jednocześnie punkt widokowy na okolicę oraz miejsce pamiątkarsko- gastronomiczne dla pielgrzymów i turystów odwiedzających Kalwarię. Proboszcz był pomysłodawcą projektów wielu kaplic. Osobiście układał mozaiki ze szkła, rzeźbił niektóre figury. Styl kaplic nie stanowił jedności architektonicznej, ale miał on jedynie oddawać treść religijną stacji. Droga Krzyżowa stała się dziełem zaliczanym do jednych z najpiękniejszych w Polsce.
Kalwaria rozsławiła miasto Ujście, stała się miejscem kultu religijnego. Od 1895 roku, w każdą pierwszą niedzielę lipca, odbywa się odpust Krwi Najświętszej Jezusa Chrystusa. Od pierwszej uroczystości ustalono porządek ujskiego odpustu ( osobne msze św. z kazaniem po polsku i po niemiecku, oraz drogi krzyżowe w języku polskim i w języku niemieckim).
Dzięki rozbudowie Kalwarii rozpoczął się ożywiony ruch pielgrzymkowy. Na odpust przybywało po kilka tysięcy wiernych. W okresie międzywojennym miasto Ujście leżało na granicy polsko- niemieckiej. Czasami wycieczki stawały się manifestacjami polskości, np. w 10. rocznicę plebiscytu na Warmii i Mazurach. Wzmożony przyjazd wiernych i turystów sprawił, że Kalwaria stała się obok huty szkła ważnym elementem rozwoju gospodarczego Ujścia, wzmacniała pozycję miasta i jego rozkwit. Znacząco wpłynęła na życie jego mieszkańców.
Niestety, to wspaniałe dzieło przetrwało tylko pięćdziesiąt lat. Podczas II wojny światowej Kalwaria została zniszczona przez Niemców, którzy wykorzystali do tego celu sprowadzonych do obozu pracy Żydów, później także Polaków i Niemców. Po obiekcie pozostał jedynie zameczek Belle Vue, usytuowany na końcu ujskiego zabytku. Stacje Kalwarii zniknęły z powierzchni ziemi, ale pozostały w ludzkiej pamięci. Od wielu lat ujścianie pracują nad odbudową dzieła proboszcza Renkawitza.
Wygląd Kalwarii Ujskiej w okresie jej wielkiego rozkwitu.
Opis stacji Drogi Krzyżowej na Kalwarii Ujskiej.
Budowa kościoła
W roku 1905 z inicjatywy proboszcza Franciszka Renkawitza rozpoczęto budowę murowanej świątyni, w miejscu zniszczenego kościoła z roku 1766. Budowę nowego budynku sakralnego ukończono po dwóch latach. Świątynia została konsekrowana w sierpniu 1907 r. przez biskupa E. Likowskiego. Kościół został zbudowany w kształcie krzyża, w stylu neobarokowym. Fasadę kościoła tworzą trzy portale i dwie mierzące 40 m wieże. Pomiędzy nimi umieszczono wyrzeźbioną w piaskowcu figurę św. Mikołaja. Wewnątrz znajdują się drewniane ołtarze boczne, ambona, chrzcielnica i płaskorzeźby przedstawiające drogę krzyżową, pochodzące z poprzedniego kościoła. Obraz w ołtarzu głównym przedstawia patrona św. Mikołaja. Po obu stronach ołtarza znajdują się rzeźby ewangelistów. Witraże w prezbiterium przedstawiają św. Stanisława Szczepanowskiego i św. Ottona z Bambergu – Apostoła Pomorza. Świątynia przetrwała wojnę. Do dzisiejszego dnia rzymskokatolicki Kościół Parafialny p.w. Świętego Mikołaja w Ujściu jest najokazalszym budynkiem w mieście i okolicy i nadal służy wiernym.
Budowa domu katolickiego
Pierwotnie z inicjatywy Ks. Renkawitza w 1904 wybudowano w ogrodzie proboszczowskim budynek zaprojektowany przez pomysłodawcę z przeznaczeniem na sklepik z pamiątkami. Kilka lat później dobudowano do budynku dom katolicki, który miał służyć jako miejsce spotkań wiernych i być ogniskiem życia katolickiego. Projektem nowego budynku i kierowaniem budową zajął się brat proboszcza-Maksymilian Renkawitz. W powstałym budynku odbywały się zebrania różnych bractw i towarzystw. Sam proboszcz wykonał kwiaty mozaikowe na frontowej ścianie domu, które można podziwiać do dzisiejszego dnia.
Budowa cmentarza
Proboszcz Renkawitz był inicjatorem budowy nowego cmentarza, utworzonego w 1894 roku. Cmentarz usytuowano na trzech morgach wydzielonych z proboszczowskiej roli. Nekropolia została poświęcona rok po zakończeniu budowy.
Inne budowle
Ksiądz Renkawitz wraz z bratem Maksymilianem patronował rozbudowie probostwa w latach 1894-1900 oraz budowie szpitala przy ulicy Szpitalniej. Budynek samego szpitala nie przetrwał do dzisiejszych czasów. Za czasów proboszcza wzniesiona została również figura Świętego Antoniego, stojąca po dzień dzisiejszy na ulicy Staszica.
Śmierć księdza Renkawitza
Franciszek Renkawitz zmarł 21 lipca 1913r. w Poznaniu. Przyczyną jego śmierci był paraliż serca. Pogrzeb odbył się w Ujściu, pochowano go na Kalwarii, w miejscu, które sam dla siebie wybrał. Po jego śmierci pojawiły się w gazetach liczne nekrologi.
Zasługi
Wyrazem uznania dla działalności księdza Renkawitza było mianowanie go przez władze kościelne w marcu 1906 r. dziekanem dekanatu czarnkowskiego.
Pozostawił mieszkańcom Ujścia wspaniałe budowle sakralne, służące wiernym po dzień dzisiejszy. Dzięki budowie Kalwarii, Renkawitz przyczynił się do rozwoju miasta.
Z jego inicjatywy parafia w Ujściu otrzymała przywilej nadany przez Stolicę Apostolską na odpust zupełny w święto Najdroższej Krwi Pana Jezusa, który odbywa się co roku do dnia dzisiejszego w pierwszą niedzielę lipca. Ujście nadal w tym dniu jest licznie odwiedzane przez pielgrzymki wiernych.
Kalwaria jest nadal ważnym miejscem kultu religijnego Ujścia. Odbywają się tu Drogi Krzyżowe, a od kilku lat na jej terenie organizowane jest Misterium Męki Pańskiej. Dzięki odbudowującej się Kalwarii i Kościołowi wzrasta w Ujściu ruch turystyczny.
Znaczenie postaci
„W zmarłym tracimy gorliwego duszpasterza i przewodnika. Prawość i nieskazitelna zacność Jego charakteru i poświęcenia się Jego dla chwały Bożej i zbawienia dusz naszych pozostaną w niezatartej pamięci” (słowa parafian na nekrologu w gazecie)
Ksiądz Franciszek Renkawitz był duchowym przewodnikiem dla ujskich parafian. Zapisał się na kartach historii Ujścia jako patriota oraz wielki budowniczy. Pozostawił po sobie dziedzictwo w postaci Kalwarii, kościoła, domu katolickiego, cmentarza i innych obiektów. Uczynił z Kalwarii miejsce kultu religijnego. Przyczynił się do rozwoju gospodarczego miasta.
Bibliografia
„Ujście przez wieki- szkice z historii miasta”- praca zbiorowa, Ujście, 2013 – Rozdział VI: „Symbol miasta: Góra Męki Pańskiej”- Marzena Rybarczyk, Wydawnictwo „Media”
„Ujście 1900-1950 pół wieku na starych fotografiach” Wydawnictwo „Media”, praca zbiorowa
„Kraj i Świat”, specjalny dodatek” Gazety Powszechnej” poświęcony odpustowi w Ujściu. Poznań, niedziela 5 lipca 1925
„Ujskie Sprawy”. Wydanie specjalne, pod red. A. Wiedery, Ujście 2001
„Ujskie Sprawy” Artykuły Andrzeja Wiedery numery:( 1992, 3/1997, 8/1997)
„Ujskie Sprawy” Artykuły Marzeny Rybarczyk (numery: 2/ 2004, 3/ 2004, 8/2007, 9/2007)
„Ujskie Sprawy” Artykuły Małgorzaty Terleckiej (numer: 8/2005, 4/ 2007)
Strony internetowe:
http://udk.ujscie.pl/kalwaria/pokaz/17;stara-kalwaria/
http://udk.ujscie.pl/kalwaria/pokaz/25;rekonstrukcja/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kalwaria_Ujska
http://www.wtg-gniazdo.org/ksieza/main.php?akcja=opis&id=3776
http://www.polskaniezwykla.pl/web/place/search,1,-1,-1,967191,-1,-1,-1.htm
http://www.paraf.za.pl/