Pochodzenie

Jan Gruszczyński urodził się w 1405 roku w Iwanowicach. Był synem Małgorzaty z Naramic i chorążego sieradzkiego Jana Gruszczyńskiego rodu Paraitów–Różyców, właściciela Iwanowic położonych w powiecie kaliskim (obecnie województwo wielkopolskie). Brat przyszłego wpływowego arcybiskupa gnieźnieńskiego Jana Gruszczyńskiego – Bartłomiej, postarał się u króla Kazimierza Jagiellończyka o nadanie dla Iwanowic praw miejskich na prawie magdeburskim oraz przywileju jednego targu w tygodniu i jednego jarmarku w roku w dzień św. Katarzyny. Z tego okresu pochodzi też dawny rynek, a obecnie Plac Kordeckiego. Początki iwanowickiego kościoła również są związane z rodem Gruszczyńskich. W ślady za słynnym rodakiem z Iwanowic pójdzie blisko dwa stulecia później o. Augustyn Kordecki, przeor z Jasnej Góry i obrońca klasztoru podczas „potopu” szwedzkiego.

Dzieciństwo

Jan był najstarszym z pięciu synów Jana i Małgorzaty Gruszczyńskich. Jego bracia to: Andrzej – archidiakon kaliski oraz kanonik kujawski, Marcin – doktor i kanonik metropolitalny, Bartłomiej – kasztelan kaliski oraz Mikołaj – z przydomkiem Kośmider – chorąży kaliski. Obydwaj kanonicy oraz najmłodszy Mikołaj Kośmider w dziejach Iwanowic nie odegrali żadnej roli. Wszyscy bracia byli wykształconymi i światłymi ludźmi, gdyż studiowali na akademii krakowskiej w epoce jej wielkiego rozkwitu.

Edukacja i młodość

Jan Gruszczyński od około 1431 roku studiował na Akademii Krakowskiej pracując jednocześnie w kancelarii królewskiej. Po ukończeniu studiów wstąpił do stanu duchownego. Dzięki wybitnym zdolnościom oraz poczuciu humoru (czym niewątpliwie zjednał sobie ówczesnego młodego monarchę) dostał się na dwór króla Władysława Warneńczyka.

Etapy działalności

U boku królów Polski

Król Władysław Warneńczyk mianował go swoim sekretarzem, a następnie kustoszem krakowskim. Był w orszaku króla Władysława Jagiellończyka, który udał się na Węgry w celu objęcia tronu. Po śmierci Władysława Jagielończyka pod Warną (1444 r.) Jan pozostał przez 30 lat u boku jego następcy, Kazimierza Jagiellończyka, będąc najwierniejszym sługą, doradcą i powiernikiem w sprawach państwowych i osobistych tego króla.

Działalność duszpasterska i polityczna Jana Gruszczyńskiego

Już w 1440 r.towarzyszył Królowi Władysławowi Jagiellończykowi udającemu się na Węgry w celu objęcia tronu. Następnie w 1442 roku król nadał mu probostwo w Sieradzu. W 1444 roku powraca do Polski przywożąc instrukcje królewskie do zjazdu piotrkowskiego, oraz wezwał duchowieństwo do złożenia obediencji papieżowi Eugeniuszowi IV . W 1448 r. został mianowany biskupem kujawskim z woli króla, a wbrew nominatowi papieskiemu, Lasockiemu. 12 stycznia 1451 roku zostaje konsekrowany na biskupa kujawsko–pomorskiego. 3 października 1452 r. za zgodą kapituły katedralnej erygował we Włocławku cech szewski i zatwierdza jego ustawy, określając porządek życia religijnego w cechu oraz warunki przyjęcia (dla mistrza – 14 groszy, dla chcącego nauczyć się fachu – 6 groszy i dwa wręby wosku przez 2 pierwsze lata na potrzeby cechu). Gwarantuje także pierwszeństwo sprzedaży obuwia na rynku miejskim przez braci cechowych. W sierpniu 1453 r. jeździł w poselstwie dla zawarcia układów ślubnych króla Kazimierza z Elżbietą Rakuszanką.

W roku 1454 otrzymał kanclerstwo koronne. Uczyniło go to głównym kierownikiem polskiej polityki w czasie wojny trzynastoletniej z Zakonem Krzyżackim. Jako kanclerz koronny z powodzeniem poświęcił się sprawie przyłączenia Prus do Korony. W 1454 roku poparł wniosek Związku Pruskiego o inkorporację Prus do Królestwa Polskiego. Będąc bliskim przyjacielem króla Kazimierza Jagiellończyka, w listopadzie 1454 roku przyprowadził królową do Krakowa i wziął czynny udział zaślubinach króla z Elżbietą. 28 stycznia 1456 roku w wyniku przyłączenia Gdańska do Rzeczypospolitej ustanowił 6 parafii: Mariacką, św. Katarzyny, św. Jana, św. Piotra i Pawła, św. Bartłomieja i św. Barbary. Następnie, w 1457 roku, prowadził układy z zaciężnymi Czechami w sprawie wydania Polsce Malborka.

Sprawując godność biskupa włocławskiego 4 sierpnia 1459 roku zamienił wieś biskupią Dźwierzchno z Wojciechem Krotoskim z Wielowsi na posiadłość Wierzbiczany w powiecie inowrocławskim. Wywodzący się z Iwanowic biskup nie zapomniał o położonej niedaleko rodzinnej miejscowości parafii Opatówek fundując dla tamtejszego kościoła w 1460 roku tryptyk poświęcony Matce Bożej. Obecnie tryptyk ten znajduje się w muzeum narodowym w Warszawie. W 1460 roku za sprawą króla Kazimierza Jagiellończyka Jan Gruszczyński wbrew kapitule i papieżowi wybrany został biskupem krakowskim. Piastując godność biskupią w znacznym stopniu w roku 1462 przyczynił się do zawarcia sojuszu z królem czeskim Jerzym z Podiebradu. W 1463 roku stanął także na czele polskiej delegacji do rokowań z Krzyżakami w Brześciu Kujawskim. 14 czerwca 1464 r. erygował parafię Niebylec zaś w lipcu 1464 r. został mianowany arcybiskupem metropolitą gnieźnieńskim i już 14 lipca 1464 r. zdołał erygowaać nową parafię w Konieczkowej.

W kwietniu 1465 r. odbył się uroczysty wjazd arcybiskupa Jana Gruszczyńskiego do Gniezna. W tym samym roku arcybiskup gnieźnieński przeznaczył znaczne środki finansowe na wojnę z Krzyżakami. Dla uchwalenia na wojnę podatków z dóbr kościelnych zwołuje 20 stycznia 1465 roku synod prowincjalny w Łęczycy. 19 października 1466 roku po zakończonej wojnie z Krzyżakami był obecny także przy zawieraniu z Krzyżakami pokoju w Toruniu. Za zgodą kapituły łowickiej w roku 1467 powołał kolegium wikariuszy wieczystych i mansjonarzy przy Kolegiacie Łowickiej. I chociaż zdał z powodów zdrowotnych kanclerstwo zdołał jeszcze wyjednać u papieża Pawła II zgodę na fundację klasztoru bernardynów w Łowiczu.

Śmierć i miejsce spoczynku Jana Gruszczyńskiego

Do ostatnich chwil życia starał się wiernie służyć królowi. Częściowo sparaliżowany, złożywszy kanclerstwo nie zerwał jednak bliskich kontaktów z Kazimierzem Jagiellończykiem, któremu nadal towarzyszył w licznych naradach i podróżach. Zmarł nagle w nocy 8 października 1473 roku w Krakowie. Pochowany został nie w katedrze gnieźnieńskiej, jak podają niektóre źródła, ale w podziemiach kościoła parafialnego pod wezwaniem św. Katarzyny Aleksandryjskiej w rodzinnych Iwanowicach przez swoich braci. W katedrze gnieźnieńskiej jego następca Jan Łaski poświęcił mu okazałą płytę nagrobną z czerwonego marmuru – dzieło Jana Florentczyka z Ostrzyhomia z następującym napisem: „Jan Łaski Arcybiskup Gnieźnieński, krewnemu swemu Janowi Gruszczyńskiemu Arcybiskupowi gnieźnieńskiemu, w roku 1473. W Krakowie zmarłemu, nagrobek ten wystawił”. W kościele iwanowickim znajduje się biała płyta marmurowa, na której widnieje napis: „Pamięci X. Jana Gruszczyńskiego Arcybiskupa Gnieźnieńskiego urodz. w Iwanowicach roku 1405 zmarłego w Krakowie w 1473 r. tu pochowanego który uposażenia kościoła tutejszego przyłączenia parafii Kamienna powiększył Mansjonarzy ustanowił Plebanowi tytuł Prepozyta i stallę kanonicką w kolegiacie kaliskiej nadał położył ks. Fr. Pawelski, proboszcz 1914 r.” Jan Długosz – kronikarz, polski historyk, twórca jednego z najwybitniejszych dzieł średniowiecznej historiografii europejskiej, duchowny, geograf, dyplomata; wychowawca synów Kazimierza Jagiellończyka, pozostawił dość dokładny opis ostatnich chwil życia.

Znaczenie postaci

Jan Gruszczyński arcybiskup gnieźnieński, Prymas Polski, Wielki Kanclerz Koronny, przyjaciel króla Kazimierza Jagiellończyka, zapisał się w dziejach histroii jako zwolennik na zjednoczenia Prus z Polską. Stając na czele polskiej polityki w czasie wojny trzynastoletniej i delegacji polskiej do rokowań z Krzyżakami w Brześciu Kujawskim przypieczętował pokój zawarty z Krzyżakami w Toruniu. I chociaż Prymas Gruszczyński dbał bardziej o dobra materialne niż duchowe, sprawami Kościoła w ogóle się nie zajmując, wiernie służył królowi i wykazywał się wielką troską o dobro Ojczyzny.

Przypisy

Rzymsko – Katolicka Parafia Podwyższenia Krzyża Świętego w Kole Literatura Gąsiorowski A., Gruszczyński Jan, [w:] „Wielkopolski Słownik Biograficzny” 1983, s. 235 Marceli Kosman Między tronem a ołtarzem, Poznań, 2000, ISBN 83-7272-017-7 Monografia Iwanowic – autorstwa Danuty Kowalewskiej Fotografia pochodzi z książki P. Mrozowskiego „Poczet Arcybiskupów Gnieźnieńskich Prymasów Polski”

Informacje zaczerpnięte z projektu pracy doktoranckiej katechetki ZS w Iwanowicach pani Justyny Kmieć.

Zdjęcia płyty nagrobnej ku czci Jana Gruszczyńskiego w Katedrze Gnieźnieńskiej wykonane przez p. J. Kmieć.

Zdjęcie płyty z Kościoła w Iwanowicach wykonała Dominika Kalinowska.

Linki zewnętrzne:

Wikipedia – Jan Długosz

Biografia abpa Gruszczyńskiego zaczerpnięta jest ze strony internetowej arch. Gnieźnieńskiej.