Ród Kassjuszów pochodzi z Czech, jednak na ziemie polskie przybył z Węgier. Zapewne wyemigrowali z ojczyzny, chcąc ukryć się przed prześladowaniami religijnymi. Słowiańskie nazwisko Kaszka lub Kaszkowski zostało zamienione na rzymskie Cassius, później zapisywane w formie Kassyusz lub Kasjusz. Najstarszy znany przedstawiciel rodziny – senator Jan Kaszka vel Kaszkowski, wstąpił w szeregi Jednoty Braci Czeskich, czyli ruchu religijno-społecznego rozwijającego się w Czechach jako kontynuacja husytyzmu (od 1467 r. ruch działał jako odrębny kościół zwany Jednotą). Nasilające się prześladowania religijne, skłoniły jego syna Jana Bogusława do emigracji do tolerancyjnej Rzeczypospolitej w roku 1674. Stał się on założycielem rodu znanego w dziejach Wielkopolski, którego przedstawiciele byli wybitnymi reprezentantami wyznania ewangelicko-reformowanego. Syn Jana Bogusława – Dawid Cassius był od 1712 r. pierwszym z tej rodziny seniorem, czyli zwierzchnikiem całego wyznania. Seniorem był też syn Dawida – Paweł (1667-1727) minister przy zborach w Chabrowie na Kaszubach i Żychlinie. Seniorem został również jego młodszy brat Dawid (1673-1734), który pełnił obowiązki duchowne przy zborach w Lesznie i Skokach oraz był rektorem leszczyńskiej szkoły, a jego wnuk Bogusław Dawid (1746-1828) był postacią wyjątkowo zasłużoną w historii Leszna (długoletnim rektorem gimnazjum i obrońcą polskości). Także syn Pawła – Jan Aleksander (1703-88) poświęciwszy się stanowi duchowemu, przez wiele lat był plebanem przy zborach w Orzeszkowie i w Lesznie, gdzie sprawował również funkcję rektora szkół. Umarł w godności naczelnego seniora zborów wielkopolskich. Kolejnym seniorem braci czeskich z tego rodu i rektorem leszczyńskiego gimnazjum był syn Jana Aleksandra – Krystian Teofil (1740-1813), późniejszy radca konsystorza reformowanego w Poznaniu.

W 1782 r. w Poznaniu osiedlił się również jego młodszy brat Samuel Teodor (ok. 1750-1813), który na przekór rodzinnej tradycji z zawodu był kupcem. Podczas reorganizacji poznańskiego magistratu przez władze pruskie, został komisarzem policji, a kilka lat później objął funkcję radcy magistratu w Poznaniu. Ożenił się z Karoliną Fryderyką Zimmermann, z którą miał piątkę dzieci: czterech synów i córkę. Ich drugim synem był Jan Wilhelm Kassyusz, który urodził się 7 marca 1787 r. w Poznaniu.

Edukację powszechną ukończył w Kostrzynie, a następnie studiował teologię we Frankfurcie i nauki filologiczne w Heidelbergu. Diakonem został w 1808 r. Pierwszą pracę podął jako prywatny nauczyciel pod Warszawą. Od 1810 r. został pastorem gminy kalwińskiej w Orzeszkowie, gdzie był kaznodzieją aż do śmierci. W 1813 r. nagle zmarł jego ojciec. „Obowiązki syna względem matki, a także zamiłowanie do zawodu nauczycielskiego spowodowały, że przyjął posadę nauczyciela języka łacińskiego i greckiego w gimnazjum poznańskim z płacą i rangą kolaboratora. Powrót rządów pruskich po krótkim okresie Księstwa Warszawskiego (1807-1813) odczuł bardzo boleśnie. Rozważał nawet możliwość przeniesienia się do Płocka. Jednak po osiedleniu się w Poznaniu namiestnika księcia Antoniego Radziwiłła, zatrudniono go jako prywatnego nauczyciela rodziny. Otrzymywana pensja znacznie polepszyła jego sytuację materialną”. (Piotr Jurkowiecki, Rodzina Cassiusów (Kassyuszów), w: Forum Wielkopolskiego Towarzystwa Genealogicznego „Gniazdo”). W domu Radziwiłłów zetknął się z wybitnymi osobistościami Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Wytrwałą pracą i korzystnym wpływem na młodzież zdobył uznanie i sympatię namiestnika oraz jego małżonki Ludwiki, pochodzącej z panujących w Prusach Hohenzollernów (bratanica króla Fryderyka II). W tym samym czasie Kassyusz pracował również nad uporządkowaniem archiwum miejskiego, a także uczył w pensjonacie dla dziewcząt.

Jan Wilhelm ożenił się 5 października 1817 r. w Orzeszkowie, ze szlachcianką Elizą Michaliną Ludwiką Kobylińską (1798-1837) jedyną córką kpt. Kajetana Kobylińskiego i Teodozji Ziemięckiej (wnuczką gen. Ziemięckiego). Mieli aż dziesięcioro dzieci: trzech synów (Stefana, Michała, Bogusława) i siedem córek (Antoninę, Paulinę, Eugenię, Emilię, Klementynę, Eleonorę i Annę). Czworo zmarło w wierze ojca, a sześcioro przeszło na katolicyzm.

W sierpniu 1817 r. Kassyusz złożył podanie o podwyższenie poborów i tytuł profesora. Zanim jednak zdał wymagany egzamin przed komisją uniwersytecką we Wrocławiu, rektor poznańskiego gimnazjum rozpoczął starania o usunięcie go z posady i zastąpienie profesorem Niemcem. Konflikt między nimi pogłębi się jeszcze w następnych latach. Okres ten był szczególnie trudny dla Jana Wilhelma, ponieważ w 1819 r. jego kilkumiesięczna córka Paulina rozchorowała się i zmarła. W 1820 r. Kassyusz uzyskał tytuł profesora języków klasycznych Królewskiego Gimnazjum w Poznaniu. Szybko stał się postacią znaną i darzoną szacunkiem wśród polskiego społeczeństwa. Mimo, że był duchownym kalwińskim zyskał sympatię i autorytet katolickiego społeczeństwa Poznania, w tym również najwyższych hierarchów kościoła. Jesienią tego samego roku rektor Kaulfuss zniemczył dwie najwyższe klasy gimnazjum, przeciwko czemu stanowczo zaprotestowali profesorowie języków klasycznych (tj. Kassyusz i Trojański), którzy wnieśli do władz sprzeciw, zwracając uwagę, że wobec słabego poziomu opanowania przez młodzież języka niemieckiego, można z tłumaczyć autorów klasycznych jedynie na język polski. W obronie języka polskiego stanął również namiestnik ks. Radziwiłł. Ministerstwo wprawdzie cofnęło zarządzenie germanizacyjne, jednak aby podnieść skuteczność nauki niemieckiego przysłano nowego profesora. Pruski patriotyzm Juliusza Maksa Schottky’ego przejawiał się w drażniącym młodzież lekceważącym stosunku do wszystkiego co polskie. Jednocześnie donosił również na uczniów i nauczycieli urzędnikom policji pruskiej. Kassyusza wymieniał jako głównego krzewiciela polskiego patriotyzmu, przypisując mu winę za zachęcanie młodzieży do różnych wybryków i hałaśliwych demonstracji. Nieszczęśliwie zbiegło się to z wykryciem tajnego związku wśród studentów uniwersytetów w Berlinie i Wrocławiu. Wśród dwudziestu uwięzionych Polaków, pięciu było dawnymi uczniami Jana Wilhelma. Na rozkaz króla Fryderyka II Hohenzollerna zawieszono prof. Kassyusza w obowiązkach nauczyciela, a 15 października 1824 r. zwolniono z pracy za patriotyczne przekonania oraz wielki wpływ na młodzież i jej negatywną postawę wobec władz pruskich. W tej sytuacji Jan Wilhelm postanowił wrócić do swojej parafii w Orzeszkowie, która jednak przynosiła niskie dochody, a utrzymanie licznej rodziny wymagało sporych nakładów finansowych, więc jeszcze w tym samym roku podjął się zarządzania dobrami szamotulskimi należącymi do rodziny Mycielskich. Ziemie te były mocno zadłużone i nie przetrwały kryzysu po powstaniu listopadowym, więc właściciele byli zmuszeni je sprzedać. Tuż przed powstaniem w 1828 r. Jan Wilhelm został wybrany drugim seniorem Jednoty, jednak nie uzyskał zatwierdzenia władz pruskich.

W 1830 r. Kassyusz na stałe osiadł w Orzeszkowie, gdzie zaczął prowadzić wzorcowe gospodarstwo rolne, stosował nowoczesne metody uprawy roli, założył sad i winnicę, sprowadzał z zagranicy nowe odmiany roślin. Działał również w towarzystwach rolniczych. Lata 30-te XIX wieku były trudnym okresem dla Polaków w zaborze pruskim, również dla Jana Wilhelma. Nasiliły się represje, Wielkie Księstwo Poznańskie zostało wcielone do Prus jako kolejna prowincja, której prezesem, w miejsce namiestnika ks. A. Radziwiłła, został Edward Flottwell. Kassyusz brał czynny udział w kampanii przeciw Flottwell’owi, przygotowując ciętą odpowiedź na jego memoriał o administracji W. Ks. Poznańskiego. W 1837 r. zmarła żona Jana Wilhelma – Eliza, przeżywszy zaledwie 39 lat. W tej sytuacji najstarsza córka Antonina była zmuszona zrezygnować z nauki i pomóc ojcu w wychowaniu młodszego rodzeństwa. Kassyusz nadal utrzymywał kontakty z elitą polityczną Wielkopolski, współpracował z grupą demokratów, którzy współdziałali z Towarzystwem Demokratycznym Polskim we Francji. Został członkiem utworzonego w 1839 r. w Poznaniu Komitetu TDP, którego kierownictwo objął Karol Libelt, uczestnik powstania listopadowego, pedagog i filozof cieszący się dużymi wpływami wśród postępowego ziemiaństwa. Obok Libelta do grona przyjaciół i współpracowników Kassyusza należeli: Karol Marcinkowski, Maciej Mielżyński, Andrzej Niegolewski, Gustaw Potworowski, a w Orzeszkowie odwiedzał go nawet arcybiskup gnieźnieński i poznański Marcin Dunin. Antypolska polityka Prus uległa złagodzeniu po 1840 r. Nowy monarcha Fryderyk Wilhelm IV planując zjednoczenie Niemiec, zdecydował się na politykę ustępstw. Złagodzenie cenzury, większa swoboda stowarzyszeń i używania języka polskiego umożliwiły krótkotrwałe ożywienie życia kulturalnego, a nawet politycznego w Wielkopolsce. Jan Wilhelm przyczynił się do założenia w Poznaniu w 1841 r. Towarzystwa Pomocy Naukowej. Został również sekretarzem generalnym i redaktorem gazety rolniczej Centralnego Towarzystwa Rolniczego, założonego również w Poznaniu w grudniu 1844 r., którego przewodniczącym wybrano Gustawa Potworowskiego. Władze pruskie nie dopuściły jednak do rozpoczęcia działalności tego towarzystwa. Kassyusz organizował pomoc dla spiskowców i powstańców wielkopolskich z 1846 r. W czasie Wiosny Ludów był członkiem Komitetu Narodowego w Poznaniu, wspierał Władysława Niegolewskiego, który jako członek polskiej delegacji występował w obronie sprawy polskiej w ogólnoniemieckim parlamencie we Frankfurcie. Aktywność we Frankfurcie spowodowała kolejne represje wobec Kassyusza, który został zmuszony do powrotu do Wielkopolski. Na początku listopada 1848 r. udał się do Macieja hr. Mielżyńskiego. Prawdopodobnie w drodze zaraził się cholerą.

Zmarł 8 listopada 1848 r. w czasie epidemii w domu Mielżyńskiego w Chobienicach. Został pochowany na cmentarzu kalwińskim w Orzeszkowie. Z inicjatywy Karola Libelta ogłoszono apel do społeczeństwa wielkopolskiego o zbiórkę funduszy, dzięki którym powstał pomnik nagrobny w kształcie prawie czterometrowego obelisku. Na cokole umieszczono napis: „Janowi Wilhelmowi Kassyuszowi profesorowi Gimnazjum Poznańskiego Kaznodziei Kalwińskiemu w Orzeszkowie. Za zasługi około Ojczyzny i Ludzkości Rodacy.” Również w stolicy Wielkopolski upamiętniono jego postać, na poznańskich Jeżycach znajduje się ulica Jana Kassyusza.

Najstarsza córka Antonina wyszła za Cheymowskiego, właściciela dóbr Kumel w Łomżyńskiem. Paulina zmarła w niemowlęctwie. Najstarszy syn Stefan, uczestnik konspiracji 1846 r. służył w marynarce brytyjskiej i pracował jako inżynier przy budowie kolei w Indiach, gdzie zginął w pojedynku. Kolejny syn Michał również wyemigrował. Najpierw pracował w Londynie, później wyjechał do Australii, a następnie do Nowej Zelandii, gdzie zajął się handlem. Był pionierem i jednym z założycieli miasteczka Hokitika. Dorobił się fortuny poszukując złota. Córka Eugenia wyszła za Nepomucena Waszyńskiego z Poznania, a ich syn Stefan był egiptologiem i profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego. Córka Anna została zakonnicą (szarytką Marią) w Zgromadzeniu Sióstr Miłosierdzia św. Wincentego a Paulo w Paryżu (pracowała m. in. w paryskim Domu św. Kazimierza, sierocińcu w Liverpoolu i domu starców w Londynie). Najdłużej żyjąca córka Emilia poślubiła Wincentego Zaleskiego, właściciela Jankowa pod Pleszewem. Córka Eleonora wyszła za Antoniego Królikowskiego, dzierżawcę Bytkowa. Jej potomkiem był m.in. gen. Franciszek Maria Skibiński, szef sztabu 1 Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka. Córka Klementyna wyszła za Karola Heinego z Poznania, jej potomek Piotr Jurkowiecki opisał losy rodziny Kassyuszów i jesienią 2011 r. opublikował na forum Wielkopolskiego Towarzystwa Genealogicznego „Gniazdo”.

JAN WILHELM KASSYUSZ (1787-1848) pastor kalwiński, nauczyciel, wybitny działacz społeczny i patriotyczny Wielkopolski pierwszej połowy XIX wieku.

• Jan Wilhelm Kassyusz – pastor, działacz społeczny, w: W. Łęcki, Gmina Kwilcz. Krótka monografia historyczna, Sieraków 2002, s. 61-63.

• Piotr Jurkowiecki, Rodzina Cassiusów (Kassyuszów), w: Forum Wielkopolskiego Towarzystwa Genealogicznego „Gniazdo” (tekst z 2011). Oczywiście skontaktowałem się z p. Piotrem Jurkowieckim i uzyskałem zgodę na wykorzystanie jego tekstu zamieszczonego na forum WTG.

• Cassius Jan Wilhelm (1787-1848), w: Polski Słownik Biograficzny, T. 3, s. 209.

• Teki Dworzaczka. Biblioteka Kórnicka PAN 2004.

• Tadeusz Esman, Jan Wilhelm Kassyusz: zarys biografii na tle życia Wielkopolski w pierwszej połowie XIX wieku, Poznań 1926.

• Marcin Lehmann, Jan Wilhelm Kassyusz (1787-1848) biogram na stronie internetowej gminy Kwilcz. W związku z tym, że jestem autorem tekstów dotyczących ciekawych postaci związanych z gminą Kwilcz (również tego o Kassyuszu) znajdujących się na stronie internetowej gminy i publikowanych w lokalnej prasie, udostępniłem je uczniom pracującym nad tym biogramem. Przygotowanie naukowego biogramu przez uczniów klasy czwartej szkoły podstawowej było dla nich bardzo trudnym wyzwaniem.