Pochodzenie

Maria Skarbek zd. Stępa, urodziła się 10 lipca 1907 roku w Śremie. Zmarła 7 lutego 1992 roku w Ostrowiecznie. Ojciec – Walenty Stępa, pochodził z biedoty wiejskiej ze wsi Dąbrowa koło Śremu. Zajmował się handlem skór. Matka – Jadwiga Stępa zd. Galewska, córka bogatego gospodarza, pochodziła z Korytnicy koło Krotoszyna. Z zawodu krawcowa. Rodzeństwo Marii Skarbek: Anna ur. 12.06.1906r. zm. 8.03.1994r., Eleonora ur. 11.02.1904r. zm. 29.01.1986r., Stanisław ur. 12.04.1912r. zaginął podczas wojny, Rozalia ur. 18.09.1913r. zm. 1.02.1993r.

Stan rodzinny

Mąż – Mieczysław Skarbek ( ur. 22.09.1917r. zm. 7.05.2003r.) pochodził z Krakowa, był kierownikiem Szkoły Podstawowej w Ostrowiecznie. 18 marca 1941 roku, mimo protestów rodziny – ze względu na znaczną różnicę wieku (tzn. Mieczysław był dużo młodszy od Marii) – wzięli ślub. Mieli troje dzieci: syn Zdzisław Skarbek (ur. 1941r.) i dwie córki: Barbara (ur. 1943r.) i Katarzyna (ur. 1946r.) Dzieci Marii Skarbek poszły w jej ślady i także, po ukończeniu studiów, zostali nauczycielami. Zdzisław w 1977r. ukończył zaocznie Uniwersytet Wrocławski zdobywając tytuł magistra pedagogiki kultury. Córki Katarzyna i Barbara ukończyły studia wyższe w Poznaniu. Katarzyna w 1969r. ukończyła Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na kierunku matematyka. Barbara w 1963 roku ukończyła studium nauczycielskie o kierunku muzyka i śpiew, 1969 – ukończyła inżynierskie studia ogrodnicze na Akademii Rolniczej, w 1985r. – studia podyplomowe z pedagogiki rolniczej. Obecnie są emerytowanymi nauczycielkami.

Edukacja

1923 – ukończenie Powszechnej Szkoły Podstawowej Żeńskiej nr 2 w Śremie

1923 – rozpoczęcie nauki w Państwowym Seminarium Nauczycielskim im. Marii Konopnickiej w Poznaniu (wstąpiła do ZHP)

1928 – ukończenie Państwowego Seminarium Nauczycielskiego w Poznaniu

1932 – złożenie egzaminu na wykwalifikowaną nauczycielkę

Etapy działalności

Praca zawodowa

1928 – podjęcie pracy w Szkole Podstawowej w Solcu Kujawskim

1932 – po czteroletniej praktyce w szkole podstawowej Maria Skarbek złożyła egzamin na wykwalifikowaną nauczycielkę

1932 – 1939 – nauczycielka w Szkole Podstawowej w Czersku Pomorskim

1939 – powrót do Śremu i tajne nauczanie w mieszkaniu przy ul. Ogrodowej 7

1945 – 1948 – nauczycielka w Szkole Podstawowej w Małachowie, pełniła tam funkcję kierownika

1948 – 1972 – nauczycielka w Szkole Podstawowej w Ostrowiecznie

1972 – przejście na emeryturę

Maria Skarbek uczyła w szkole następujących przedmiotów: języka polskiego, historii, muzyki, przyrody i geografii. Lekcje prowadziła w bardzo przystępny i atrakcyjny dla dzieci sposób. Na języku polskim np. tłumacząc gramatykę kazała dzieciom „ruszać się po sali”. Każda lekcja trwała 30 min, a pozostałe 15 minut przeznaczone było na nagrodę po wytężonej pracy umysłowej – grę w piłkę na boisku szkolnym. Poza wiedzą szkolną Maria Skarbek uczyła dzieci gotować, pływać, jeździć na łyżwach. Należała do Związku Nauczycielstwa Polskiego.

Praca społeczna

Maria Stępianka była członkiem Rady Hufca ZHP w Śremie, posiadała stopień harcmistrza. Założyła drużynę harcerską. Po nowatorsku, jako pierwsza w 1936 roku zorganizowała obóz koedukacyjny, którego była komendantką. Jako instruktor ZHP łączyła nauczanie uczniów z wychowaniem harcerskim. Organizowała obozy, biwaki i wycieczki (m. in. do ZOO do Wrocławia, kilkudniowe do Poznania i Trójmiasta). Założony przez Nią chór harcerek i harcerzy występował w audycjach radiowych. Kierowała się zasadą, że być harcerką, to znaczy dwukrotnie być nauczycielką, uczyć, kochać polskie dziecko, szanować rodziców. Największym sukcesem pedagogicznym było dla Niej ukształtowanie klasy jako zastępu harcerskiego bez używania organizacyjnych symboli i nazw. W latach 1941 – 1945 prowadziła w Śremie przy ulicy Ogrodowej 7, tajne nauczanie w czterech kompletach dla 24 uczniów. W grudniu 1939 roku włączyła się w działalność konspiracyjną tajnej organizacji Obrona Narodu w Śremie ( od końca 1940r. Armia Krajowa). Działała pod pseudonimem „Szarotka”, zaprzysiężona przez Wacława Adamskiego, śremskiego działacza. Wspólnie a Aleksandrą Domalską, podrabiała niemieckie dokumenty tożsamości, powielała i kolportowała gazetkę „Orzeł Biały”. Działała w komórce pomocy społecznej wysyłając paczki z żywnością i odzieżą do wysiedleńców w Generalnej Guberni i jeńców wojennych w obozach. Zbierała po wioskach pieniądze na cele bojowej organizacji ( ofiarodawcy otrzymywali asygnaty, podpisane, postęplowane), organizowała i uczestniczyła w ćwiczeniach w zakresie pierwszej pomocy. Organizowała zbiórkę broni. Szpiegowała (rozmawiała o polityce z żołnierzami, choć bezskutecznie, gdyż była przekonana, że Niemcy przegrają). Przejęła kolportaż tajnych gazetek. Po dekonspiracji i rozbiciu ruchu oporu w Śremie uniknęła aresztowania. Mimo wielu trudnych momentów do końca okupacji prowadziła tajne nauczanie. Pracując w szkole w Ostrowiecznie posadziła z dziećmi drzewa w lesie organizując tym samym Święto Lasu. W 1949r. założyła zespół artystyczny, potem rówież recytatorski i chóralny. Dla swojej drużyny harcerskiej organizowała spartakiady i igrzyska szkolne. Z dziećmi z harcerstwa organizowała zbiórki żywności dla biednych, okolicznościowe występy, imprezy, choinkę szkolną, spotkania mieszkańców wioski m. in. z wojskiem Polskim. 1958r. – uroczyste przyżeczenie harcerskie. Założyła drużynę hokejową. Uczyła dzieci jeździć na łyżwach, wszystkie dzieci wyposarzyła w łyżwy. Uczniowie Marii Skarbek z powodzeniem reprezentowali szkołę w zawodach z łyżwkarstwa szybkiego. Latem uczyła dzieci pływać. Walczyła o przywrócenie lekcji religii w szkołach. Organizowała we wsi nabożeństwa majowe i czerwcowe, poświęcanie pokarmów wielkanocnych, wspólne wyprawy na nabożeństwa do odległego o 5km kościoła parafialnego w Dolsku. Wspólnie z grupami parafialnymi uczestniczyła w pielgrzymkach na Świętą Górę w Gostyniu, do Częstochowy i na odpusty parafialne. Założyła w Ostrowiecznie Towarzystwo Przyjaciół Dzieci i Ludowe Zespoły Sprtowe. Popularyzowała w środowisku wiejskim czytelnictwo książek. 16.01.1949r. uroczyście otwarto w Ostrowiecznie punkt bibioteczny.

Tajne zorganizowane nauczanie w Śremie, Ogrodowa 7 (wspomnienia spisane 18 lipca 1963r. przez Marię Stępiankę – Skarbek)

„Zima 1939/40 – Mada Jakubczakówna – nauczycielka mówi do mnie: chciałabyś udzielać lekcji w zakresie III kl. syn robotnika. Dobrze odpowiadam. (…) Po agresji na ZSRR wszyscy moi uczniowie, za wyjątkiem dwojga Mieloszyńskich, przychodzili na lekcje do mego domu. Uczyłam w czterech kompletach: I kl., II i III kl., IV i V kl., VI i VII. Tygodniowo 4 dni w godzinach 14 – 15 i 18 – 19. Cieszyłam się, że mam kompletną siedmioklasową szkołę – przywiązałam się do moich uczniów, a ze starszymi prowadziłam często długie wieczorne rozmowy. (…) Kiedy rozpoczęły się aresztowania rodzina prosiła, zaklinała, przeklinała, abym przestała uczyć tajnie. (…) Zamarłam, tuliłam oba maleństwa, płakałam po nocach, przedstawiałam sobie w wyobraźni moment mego aresztowania, uwięzienia, słyszałam nawet krzyk Zdzicha, a gdy urodziła się Baśka, to prześladowały mnie wizje rozpaczliwego płaczu obu ukochanych maleństw. A jednak nie potrafiłam nie uczyć. Miałam to uczucie, że jest to jedyna nić łącząca mnie z walczącą Polską. (…) Zastanawiające, że przez cały okres okupacji nie miałam żadnego wypadku z tajnym nauczaniem. Gdy dziś zastanawiam się nad tym, powiem, że tyle było spraw osobistych – dzieci, mąż, stosunki rodzinne z matką, siostrą, wypadki polityczne, rozgrywki wojenne, że poprostu nie było czasu myśleć o niebezpieczeństwie. Nauczanie było takie naturalne, pełne spokoju, nigdy mowy między nami nie było o tym że jest ono zakazane lub co by groziło rodzicom lub im samym.”

Nagrody i wyróżnienia państwowe i inne

Marii przyznano Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski za tajne nauczanie. Maria Skarbek nie odebrała Krzyża Kawalerskiego Orderu Odrodzenia Polski, gdyż w ten sposób postanowiła zaprotestować. Nie mogła pogodzić się z tym, że władze przyznając Jej to odznaczenie, pominęli i nie wspomnieli o Jej koleżankach i kolegach, z którymi Ona prowadziła tajne nauczanie. Oni nie mieli tyle szczęścia, za tajne komplety zapłacili najwyższą cenę – stracili życie. Jej postawa pokazuje nam jaki charakter miała nasza bohaterka, dla niej nie liczyły się nagrody i wyróżnienia, ale to co mogła zrobić dla innych.

Znaczenie postaci

Maria Skarbek zawsze była osobą o bardzo silnym kręgosłupie moralnym. Zagrożona relegowaniem z zawodu, czy uwięzieniem za jawnie religijną postawę nie zmieniła się. Mimo wychowywania małych dzieci Maria podejmowała ryzyko dla Polski, którą kochała nade wszystko. Uczyła mimo zagrożenia śmiercią w okupowanym Śremie, bo to było jej posłannictwo. Wyznawane wartości: Bóg – Honor – Ojczyzna, to wartości, które wcześniej przekazywała i wdrażała w wychowaniu harcerskim. Były one nadrzędnymi wobec zdrowia, życia własnego i życia swych dzieci. Z dzisiejszej perspektywy była bohaterką. „Bohaterstwo? Nie, to była powinność Polki”. Tak mawiała.

Źródła

1. Materiały uzyskane podczas wywiadu z byłymi uczennicami p. Skarbek: Urszulą Nowicką i Ireną Bartkowiak

2. Materiały uzyskane podczas rozmów z wnuczką Julitą Drożdzińską

3. Wywiad z synem Zdzisławem Sarbkiem

4. „Działalność konspiracyjna Nauczycieli w latach okupacji hitlerowskiej w Śremie. Śrem, styczeń 1996r.

5. „Słownik Biograficzny Śremu”, Danuta Płygawko, Adam Podsiadły, Śrem 2008r.