Pochodzenie

Jan Jerzy Przebendowski, urodził się prawdopodobnie 1 listopada 1639 r. (niektórzy historycy podają rok 1638) w Przebędowie (obecnie niewielka miejscowość w województwie pomorskim) lub w Warszawie (według części źródeł) w średniozamożnej rodzinie szlacheckiej. Był synem Piotra Przebendowskiego i Katarzyny z Krokowskich. Ojciec piastował urząd sędziego ziemskiego lęborskiego. Rodzice byli ewangelikami. Ród Przebendowskich posiadał herb własny – kunę stojącą zwróconą w prawą stronę tarczy i trzymającą w pysku jabłko królewskie podtrzymywane przednimi łapami. Przodkowie Jana Jerzego wywodzili się z Prus Królewskich.

Edukacja i „młodość”

W domu rodzinnym Jan Jerzy wychowywany był w duchu protestanckim. Pierwszym językiem, którego używał był zapewne niemiecki, później, oprócz polskiego przyswoił sobie łaciński oraz francuski. Podczas nauki w kolegium jezuickim (Stare Szkoty pod Gdańskiem) przeszedł na katolicyzm. Jako młody człowiek przebywał na dworze Jana Kazimierza, gdzie początkowo był kapitanem gwardii królewskiej, później królewskim pokojowcem.

Etapy działalności

Etap pierwszy

W kolejnych latach Przebendowski został posłem, rozpoczął także służbę wojskową. Brał udział m.in. w bitwie pod Chocimiem (1673 r.), w której wraz z hetmanem Janem Sobieskim walczył z Turkami. Po elekcji swojego dowódcy na króla stał się jego zaufaną osobą i otrzymał w zamian za zasługi starostwo mirachowskie, a następnie tytuł kasztelana chełmińskiego, co oznacza, że został wyniesiony do godności senatorskiej. W tym czasie Przebendowski był bardzo aktywny politycznie.

Etap drugi

W okresie bezkrólewia po śmierci króla Jana III Sobieskiego Jan Jerzy Przebendowski poparł kandydaturę elektora saskiego Augusta Wettina. Jego działania przyczyniły się do wyboru tego kandydata na króla Polski. Prowadził wiele misji dyplomatycznych i był aktywny na sejmach. W zamian za wsparcie oraz późniejsze dokonania, August II Mocny wynagradzał Jana Jerzego kolejnymi stanowiskami: wojewody malborskiego, podskarbiego wielkiego koronnego (1703 r.). W 1711 r. J. J. Przebendowski uzyskał tytuł hrabiego Rzeszy (hrabiego państwa rzymskiego). Od 1699 r. Przebendowski był właścicielem dóbr przygodzickich zakupionych od Rafała Leszczyńskiego. W ich skład wchodziły m.in. Przygodzice i Ostrów. Stopniowo poszerzał swoje majątki znajdujące się w różnych miejscach Polski, w tym również majętności przygodzickie i z czasem stał się jednym z najzamożniejszych ludzi w Rzeczypospolitej początków XVIII w.

Kolejne etapy

Przebendowski popierał Augusta II także w drugim okresie walki o koronę polską (władca był dwa razy królem Polski i w późniejszym czasie rywalizował o tron ze Stanisławem Leszczyńskim). Podskarbi wielki koronny działał na szeroką skalę nie tylko w dziedzinie polityki, ale również gospodarki, co przejawiało się w podejmowaniu wielu inicjatyw ekonomicznych dotyczących kraju. Był dobrym gospodarzem. To, czego nie udało mu się zrealizować w skali ogólnopaństwowej, zrobił w swoich majątkach wielkopolskich, Ostrowie i Przygodzicach. Magnata nazywa się dobrodziejem Ostrowa Wielkopolskiego, ponieważ w 1714 r. dzięki niemu miejscowość uzyskała ponownie prawa miejskie, co przyczyniło się do jej wydźwignięcia po wyniszczających wojnach i klęskach XVII w. Herb przyjęty wraz z powtórną lokacją nawiązuje do znaku rodowego Jana Jerzego Przebendowskiego oraz pełnionej przez niego funkcji. Właściciel dbał o rozwój gospodarczy miasta oraz tolerancję religijną pomiędzy katolikami, protestantami i żydami. Ostrów rozwijał się również po jego śmierci, za czasów, gdy znajdował się w rękach Doroty Henryki (Henrietty), córki Jana Jerzego i jej drugiego męża Franciszka Bielińskiego. W dobrach przygodzickich Przebendowski rozwijał hodowlę karpi, które trafiały m.in. do posiadłości zwanej Karpim Grodem, znajdującej się pod Poznaniem.W Przygodzicach przebywał kilkakrotnie przez dłuższy okres. Tutaj spędził też ostatnie miesiące swojego życia. Był aktywny prawie do końca swych dni. Pół roku przed śmiercią otrzymał urząd starosty generalnego Wielkopolski. W związku z nowymi obowiązkami podróżował do Poznania. W ostatnich dniach życia własnoręcznie napisał list. Przeżył ok. 90 lat. Zmarł 24 lutego 1729 r.w Przygodzicach. Pochowany został w Warszawie w kościele św. Antoniego Padewskiego oo. Franciszkanów (Reformatów).

Życie osobiste i potomstwo

Jan Jerzy Przebendowski był żonaty z Małgorzatą Elżbietą Flemming. Ich życie rodzinne nie układało się dobrze. Po kryzysie w związku, doszło do separacji między małżonkami. Przebendowski doczekał się dwojga dzieci – córki Doroty Henryki (1682-1755) i syna Piotra Henryka (1682-1710). Syn zmarł w młodym wieku. Córka wraz z drugim mężem przez ponad dwadzieścia lat zarządzała majątkiem przygodzickim.

„Dwór”

Budynek znajdujący się w Przygodzicach, w którym zapadały ważne decyzje gospodarcze, dotyczące m.in. Ostrowa i w którym magnat przebywał przed śmiercią, nazywany jest od jego nazwiska „dworem Przebendowskiego”. Jego początki sięgają prawdopodobnie XV w. Pałac nie stał się jednak nigdy rezydencją magnacką.

Tytuły, funkcje, godności

Jan Jerzy Przebendowski rozpoczął karierę w dość zaawansowanym wieku, mimo to szybko wspiął się po stopniach awansu i osiągnął najwyższe godności państwowe oraz wysoką pozycję wśród elit politycznych XVIII w. Wiązało się to posiadaniem rozległych dóbr ziemskich oraz nieruchomości. Przebendowski był: podskarbim wielkim koronnym, generałem wielkopolskim, wojewodą malborskim, kasztelanem chełmińskim, starostą mirachowskim, pokrzywnickim, dzierzgońskim, puckim i grabowskim, hrabią Rzeszy (Reichsgraf), pułkownikiem i senatorem, należał też do Czerwonego Bractwa – pierwszej polskiej loży masońskiej.

Znaczenie postaci

Aktywność polityczna Jana Jerzego Przebendowskiego w pewnych okresach działalności już za jego życia budziła kontrowersje i nadal je budzi. Trudno jest dokonać jednoznacznej oceny, ponieważ czasy, w których żył nie były łatwe, pełne zawirowań wojennych i problemów politycznych. Przebendowski jest postacią często niedocenianą. Zrobił jednak dużo dobrego w dziedzinie gospodarki, w szczególności dla Ostrowa i Przygodzic, należących w pierwszej połowie XVIII w. do dóbr przygodzickich. Okrągła rocznica powtórnej lokacji Ostrowa (300 lat) stała się okazją do przypomnienia tej postaci i wyciągnięcia jej z cienia.

Edmund Radziszewski, historyk regionalista: „Działalność polityczną Jana Jerzego Przebendowskiego można oceniać różnie, ale też sytuacja polityczna Polski była w pierwszych dekadach XVIII wieku bardzo złożona. Niewątpliwie był jednak w czasach saskich najwybitniejszym ekonomistą. Powtórna lokacja miasta Ostrowa w 1714 roku, które należało do jego dóbr przygodzickich, przyczyniła się do ich gospodarczego rozwoju. Objawiło się to napływem wielu rzemieślników ze Śląska, Niemiec i ziem polskich, dzięki czemu nastąpiła poprawa sytuacji materialnej mieszkańców w dobrach przygodzickich a miasto stało się ważnym centrum gospodarczym w całym regionie.”

Źródła:

1) Perłakowski Adam, Jan Jerzy Przebendowski podskarbi wielki korony i dobrodziej ostrowski. Szkic biograficzny, Kraków-Ostrów Wielkopolski 2014.

2) Radziszewski Edmund: Ocena postaci Jana Jerzego Przebendowskiego. Rozmowę przeprowadziła grupa projektowa.

3) Radziszewski Edmund: Tajemniczy dwór i wskrzeszenie Ostrowa. „Zeszyty Prygodzickie” 1998, nr 3.

4) http://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Jerzy_Przebendowski

5) http://www.przygodzice.pl/asp/pl_start.asp?typ=14&sub=9&subsub=11&menu=116&strona=1

6) http://www.przygodzice.pl/asp/pl_start.asp?typ=14&sub=9&subsub=11&menu=119&strona=1