Wykonany w ramach projektu „ Cyfrowa Szkoła Wielkopolska @2020” podprojekt edukacyjny Akademia Kształcenia Wyprzedzającego.
Współczesny świat niesie ze sobą mnóstwo nowych wyzwań. Szczególnie tych związanych z nowoczesnymi technologiami. Proces kształtowania społeczeństwa informacyjnego bardzo silnie wiąże się ze zmianami w edukacji. Nie tylko dotyczą one otwarcia na innowacje , ale przede wszystkim twórczego przetwarzania i przemiany pozyskanych informacji w wiedzę. Dlatego szkoła powinna być miejscem wspierania pasji uczniów, rozwoju kreatywności , pobudzania wyobraźni oraz realizacji uzdolnień. I właśnie z tych powodów nasza szkoła – Zespół Szkół Technicznych i Ogólnokształcących we Wrześni przystąpiła do projektu „Cyfrowa Szkoła Wielkopolska@2020”.
Od września 2020 roku uczestniczymy w podprojekcie Akademia Kształcenia Wyprzedzającego – klasy technikum. Jest to zupełnie nowe wyzwanie, które na początku budziło niepokój. Wątpliwości zostały wyjaśnione podczas inauguracji projektu – 17 września 2020 roku, a następnie w trakcie wykładów i webinariów już w październiku.
Pod koniec października 2020 roku ukształtował się zespół projektowy , w skład którego wchodzili uczniowie klasy trzeciej technikum weterynaryjnego . Tylko dwie osoby były z Wrześni, a pozostali z różnych miejscowości Wielkopolski. Każdy z nich posiadał ogromny potencjał twórczy co ilustrują krótkie prezentacje ( umieszczone w repozytorium materiałów)- Oliwia Jankowiak, Oliwia Wygoda, Lidia Zdunek , Hubert Dyl, Kacper Duszczak, Jan Stokowski, Stefan Karpiński, Kajetan Stochaj.
To my razem z naszym Patronem generałem doktorem Romanem Abrahamem
Niestety w wyniku sytuacji spowodowanej przez pandemię, rozpoczęliśmy pracę w systemie zdalnym i kontynuowaliśmy ją do maja 2021 roku. Były to kolejne doświadczenia szczególnie podczas wykorzystywania nowych narzędzi cyfrowych. Nasze spotkania odbywały się poprzez Microsoft Teams – zespół AKW.
Od listopada 2020 roku rozpoczęła się faza organizacyjna projektu. Uczniowie uczestniczyli w zajęciach systematycznie i pracowali bardzo aktywnie. Efektem były dyskusje dotyczące ustalenia tematu projektu. Poprzez wirtualny spacer po Wrześni dostrzegliśmy bardzo wiele śladów przeszłości. To świadczyło o bogactwie krajobrazu kulturowego naszego miasta. Stąd pomysł, żeby zainteresować się śladami społeczności żydowskiej we Wrześni. Odszukać te miejsca gdzie razem żyliśmy przez wieki. Bo przecież jak pisze Robert Szuchta w swojej książce „ 1000 lat historii Żydów polskich”:
„Nie ma historii Żydów bez historii Polski, tak jak i nie ma historii Polski bez historii Żydów polskich. Ani my, Polacy, ani współcześni Żydzi nie zrozumiemy własnej historii, jeśli nie poznamy historii polskich Żydów. To awers i rewers tej samej monety.„
Ostatecznie uzgodniliśmy temat projektu– Przywróćmy pamięć, razem żyliśmy przez wieki – śladami społeczności żydowskiej we Wrześni. Poprzez szerszy kontekst relacji polsko-żydowskich staraliśmy się odczytać i zrozumieć historyczno-kulturowe znaczenie obiektów w przestrzeni . Zwłaszcza , że części z nich już nie ma w formie materialnej i powinny pozostać w świadomości historycznej społeczności lokalnej. Omówiliśmy wnikliwie działalność Muzeum Historii Żydów Polskich Polin oraz wysłuchaliśmy wykładu profesora Shaloma Sabara – Dawne zwyczaje weselne w sztuce żydowskiej- 25 listopada 2020 roku. Również zgłosiliśmy naszą szkołę do akcji społeczno-edukacyjnej Żonkile 2021. Na lekcjach historii, języka polskiego i godzinach wychowawczych została przedstawiona problematyka nazizmu i holocaustu. Na stronie internetowej szkoły umieściliśmy artykuł (czytaj więcej). Od 19 kwietnia 2021 roku był dostępny film – „Muranów – dzielnica północna” oraz scenariusz. Nasz udział w obchodach 78 rocznicy wybuchu powstania w getcie warszawskim przeniósł się do świata wirtualnego.
Pod koniec listopada 2020 roku rozpoczęliśmy fazę przygotowawczą projektu. Podczas zajęć w formie zdalnej dotarliśmy do materiałów w środowisku cyfrowym- Wirtualny Sztetl oraz strona internetowa Gminy wyznaniowej żydowskiej w Poznaniu. Następnie już w grudniu 2020 roku obejrzeliśmy film dokumentalny – „Wielokulturowość Wielkopolski ‘’. Stał się on podstawą do dyskusji dotyczącej osadnictwa społeczności żydowskiej. Od XIII wieku Żydzi osiedlali się w Poznaniu. Niestety wiele źródeł historycznych nie zachowało się do czasów współczesnych. Zwłaszcza cmentarze żydowskie. Jedynie pozostały w Koźminie, Trzcielu, Skwierzynie oraz w Poznaniu. Uczniowie rozpoczęli poszukiwania materiałów źródłowych dotyczących Wrześni. Bardzo ważne okazały się prace – ” Żydzi w Wielkopolsce na przestrzeni dziejów ” pod redakcją Jerzego Topolskiego i Krzysztofa Modelskiego oraz ” Ludność żydowska we Wrześni w latach 1919-1939″ Leopolda Kostrzewskiego. Uczniowie poprzez Microsoft Teams w plikach otrzymali fragmenty opracowań. Na ich podstawie wspólnie na zajęciach omówiliśmy początki osadnictwa ludności żydowskiej we Wrześni – udokumentowane z 1460 i 1528 roku. Następnie prześledziliśmy wydarzenia do końca XVI wieku, kiedy Żydzi wrzesińscy stanowili trzecie pod względem liczebności skupisko w województwie kaliskim. Podczas zajęć również dokonaliśmy wstępnego przydziału zadań – Kacper i Stefan – eksperci dziejów społeczności żydowskiej we Wrześni od XV do początku XX wieku, Oliwia Jankowiak , Oliwia Wygoda i Kajetan – XX wiek, Lidia – piosenki i pieśni żydowskie, Hubert i Jan – IT.
Podczas ostatnich zajęć w 2020 roku – 18 grudnia Kacper i Stefan przygotowali i przedstawili informacje dotyczące funkcjonowania społeczności żydowskiej we Wrześni w XVII i XVIII wieku. Następnie wykorzystując mapy google odnaleźliśmy miejsca, gdzie powstały -drewniana synagoga (1710 rok) między dzisiejszymi ulicami Fabryczną, Ratuszową i Jana Pawła II oraz cmentarz żydowski – między ulicami Fabryczną, Staszica i Szkolną.
Po feriach zimowych na pierwszych zajęciach naszej grupy projektowej Kacper i Stefan przygotowali i zaprezentowali informacje dotyczące funkcjonowania społeczności żydowskiej we Wrześni w XIX wieku. Głównymi zajęciami Żydów we Wrześni był handel i rzemiosło. Posiadali również większość domów. Okres Wiosny Ludów w Wielkopolsce to czas kiedy doszło do największych w tym okresie wystąpień antyżydowskich we Wrześni- np. wtargnięcie do synagogi i uszkodzenie zwoju Tory, zabójstwo szewca Abramczyka. Natomiast kupiec żydowski Daniel Ehrenfriedem okazał się zdrajcą kosynierów i został skazany na karę śmierci, a później ułaskawiony. Pamiątką tych wydarzeń została postać ułożona z kamieni brukowych po zachodniej stronie rynku. Obecnie w tym miejscu znajduje się tablica upamiętniająca to wydarzenie ( zdjęcia zostały umieszczone w końcowym filmie). Następnie Kacper i Stefan omówili funkcjonowanie szkół żydowskich we Wrześni. Od drugiej połowy XIX wieku, aż do II wojny światowej nastąpił spadek liczby ludności żydowskiej we Wrześni.
W zespole projektowym pracuje uczennica, która bierze udział w licznych konkursach piosenki – Lidia Zdunek. Przedstawiła listę piosenek i pieśni żydowskich, które przygotowała i pewne fragmenty wykorzystamy w projekcie. Lidia omówiła biografię Louisa Lewandowskiego, który urodził się we Wrześni w 1821 roku ( od 2009 roku przypomina o tym tablica nieopodal domu).W wieku 12 lat opuścił rodzinę i przeniósł się do Berlina. To właśnie tam rozwijała się jego kariera muzyczna. Został pierwszym Żydem zapisanym do Akademii Sztuk – niestety jej nie ukończył. Dopiero później skomponował wiele utworów muzyki synagogalnej. Podczas zajęć projektowych wysłuchaliśmy kilku utworów Louisa Lewandowskiego ( jego muzyka wprowadza nas w klimat kultury społeczności żydowskiej we Wrześni w końcowym filmie).
Podczas naszych zajęć zdalnych w lutym 2021 roku uczniowie przedstawili główne kierunki emigracji ludności żydowskiej pod koniec XIX wieku. Wielu wybrało Amerykę jako miejsce dalszego życia. Poznaliśmy losy Charlesa Gambitza, który uczestniczył również w wojnie secesyjnej 1861-1865. Emigranci amerykańscy z Wrześni utrzymywali więź z miejscem swojego pochodzenia – organizacja „Synowie Wrześni”. Pod koniec XIX wieku społeczność żydowska we Wrześni tworzyła liczne stowarzyszenia społeczne, kulturalne i dobroczynne. Funkcjonowała również szkoła żydowska. Podczas zajęć dyskutowaliśmy o postawach tolerancji i współpracy między wszystkimi narodowościami, wyznaniami we Wrześni na przełomie XIX i XX wieku.
Do szkoły w lutym 2021 roku dotarł sprzęt komputerowy – tablety, aparat fotograficzny ,które będą służyły do realizacji projektu. Dlatego uczestnicy projektu mogli go odebrać . Następnie podczas zajęć online Kajetan bardzo szczegółowo przeanalizował zmiany demograficzne ludności żydowskiej we Wrześni w dwudziestoleciu międzywojennym. Nastąpił bardzo szybki spadek około 60 %. Podczas prezentacji wykorzystał dane statystyczne z opracowania – A. Skupień – Ludność żydowska w województwie poznańskim 1919-1938. Również wskazał główne czynniki, które wpływały na takie procesy demograficzne. Następnie rozpoczęliśmy dyskusje dotyczącą tak gwałtownego spadku liczby ludności żydowskiej we Wrześni w latach 30 XX wieku – w dniu 1 września 1939 roku w mieście żyło zaledwie 65 osób wyznania mojżeszowego- zaledwie 0,6% ogółu mieszkańców.
Na początku zajęć w dniu 18 lutego 2021 roku uczniowie zaprezentowali tablety, które odebrali w ramach projektu. Jan i Hubert jako eksperci od IT omówili parametry oraz podali kilka wskazówek jak z nich korzystać. Również dyskutowaliśmy nad możliwościami technicznymi aparatu cyfrowego przeznaczonego do realizacji projektu. Oliwia Wygoda przygotowała informacje dotyczące braku zaangażowania społeczności żydowskiej we Wrześni w kolejnych wyborach do Rady Miejskiej lata 1919-1929. Żydzi zajmowali się głównie handlem. Stanowili we Wrześni grupę bardzo zróżnicowaną pod względem ekonomiczno-społecznym. Te podziały jeszcze bardziej się pogłębiły w okresie wielkiego kryzysu gospodarczego 1929-1935 w Polsce. Niestety dochodziło również do samobójstw. Na mapie odszukaliśmy ulice przy których mieszkały rodziny żydowskie – np. ul. Miłosławska, ul. Poznańska , przy Rynku. Bogaci Żydzi angażowali się w pomoc potrzebującym – datki złożyli podczas ” Tygodnia pomocy bezrobotnym” i zatrudniali Polaków w sklepach – np. „Tani Bazar”.
Oliwia Jankowiak przygotowała i przedstawiła informacje dotyczące funkcjonowania życia religijnego we Wrześni. Na mapie odszukaliśmy obszar między ulicami Poznańską (obecnie Jana Pawła II), Ratuszową i Fabryczną gdzie koncentrowało się życie gminy żydowskiej . Kiedy spłonęła drewniana synagoga w 1873 roku dwa lata później rozpoczęła się odbudowa. Niestety nie zachowało się zbyt wiele informacji . Wiadomo, że wnętrze odznaczało się prostotą i skromnością. W latach 30 XX wieku bożnica była zaniedbana – mury obdrapane, a okna zabite deskami. Ciekawa historia dotyczy również cmentarza, który został przeniesiony na dwie morgi ziemi przy ulicy Strzałkowskiej ( dawna ulica Słowackiego). Ciekawe opisy dotyczyły uboju rytualnego zwierząt we Wrześni. Od 1932 roku gmina żydowska uległa reorganizacji i Września należała już do gminy z siedzibą w Gnieźnie.
W dniu 3 marca 2021 roku rozpoczęliśmy zajęcia od omówienia sytuacji gospodarczej i społecznej we Wrześni w latach trzydziestych XX wieku. Kajetan przedstawił jak wielki kryzys gospodarczy wpłynął na sytuację ekonomiczną mieszkańców Wrześni. Zwłaszcza ludności zajmującej się rzemiosłem i handlem. Coraz częściej można było zauważyć działania endecji oraz organizacji, związków i stowarzyszeń z nią związanych , zwalczających handel żydowski. Piętnowano postawy Polaków , którzy wydzierżawiali swoje lokale i mieszkania Żydom. Sytuacja jeszcze bardziej się pogorszyła w drugiej połowie lat trzydziestych. Organizowano w 1937 roku akcje – „Września bez Żydów”. Na łamach „Orędownika Wrzesińskiego” umieszczano krótkie hasła – „Nie kupuj u Żyda”, „Nie bij Żyda, ale go omijaj”. Opublikowano również Wrzesiński Kalendarz Informacyjny zawierający alfabetyczny wykaz firm tylko chrześcijańskich. Stronnictwo Narodowe we Wrześni organizowało bardzo często „pikiety” w pobliżu sklepów żydowskich . Podejmowano działania wykluczające kupców żydowskich z udziału w jarmarkach od 1936 roku. Jednak handel żydowski nie był bojkotowany przez zdecydowaną większość społeczeństwa żydowskiego. Następnie rozpoczęliśmy dyskusje dotyczącą postaw mieszkańców Wrześni wobec ludności żydowskiej w dwudziestoleciu międzywojennym i współcześnie.
Na kolejnych zajęciach omawialiśmy główne założenia nazizmu. Zwłaszcza politykę wobec ludności żydowskiej po 1933 roku , kiedy Adolf Hitler doszedł do władzy. Ten model prześladowań rozpoczyna się na ziemiach polskich po 1 września 1939 roku – okupacja. W Wielkopolsce Żydów zmuszano do ciężkiej pracy, zakaz swobodnego przemieszczania się, byli wywłaszczani i zmuszani do noszenia opaski z gwiazdą Dawida na ramieniu. Do października 1939 roku Żydzi mieszkający we Wrześni zostali z miasta wywiezieni. Głównie osadzeni w Forcie VII w Poznaniu i zamordowani. Niezwykle ciekawe były losy synagogi we Wrześni. Najpierw Niemcy utworzyli tam areszt policyjny, następnie zdecydowali o rozebraniu części i budowie miejskiego kina. Ostatecznie w listopadzie 1943 roku wysadzono resztę murów synagogi. Uczniowie przygotowali informacje dotyczące cmentarza żydowskiego przy ulicy Słowackiego. Podczas okupacji został on zniszczony. Nagrobki wywieziono i użyto jako materiałów budowlanych. Dzisiaj znajduje się tam osiedle mieszkaniowe. Ciekawa historia dotyczy również odnalezionej podczas remontu wrzesińskiego Liceum Ogólnokształcącego Tory. Nie jest ona kompletna. Najprawdopodobniej została tam ukryta przed całkowitym zniszczeniem. W związku z decyzją władz niemieckich o modernizacji szlaku kolejowego z zachodu na wschód III Rzeszy utworzono trzy obozy budowlane dla ludności żydowskiej : w Nekli , Otocznej i Wrześni. Oliwia Wygoda przedstawiła dramatyczne warunki życia obozowego na podstawie pamiętników Żydów i Polaków. Obozy we Wrześni i Otocznej zlikwidowano w listopadzie 1943 roku. Po wojnie w 1955 roku szczątki wszystkich ofiar z obozów z Nekli, Wrześni i Otocznej zostały ekshumowane i pogrzebane na cmentarzu komunalnym na Junikowie w Poznaniu.
Kolejne zajęcia rozpoczęliśmy od omówienia przygotowanego materiału dotyczącego rynku we Wrześni. Niezwykle ciekawe były informacje związane z kilkoma kamienicami, których właścicielami byli Żydzi. Wybudowane zostały na przełomie XIX i XX wieku. Na parterze znajdowały się sklepy.
Kolejne spotkanie projektowe na którym najpierw zwiedziliśmy wirtualnie wystawę. Niezwykły projekt fotograficzny LONKA poświęcony został ostatnim Ocalonym z Zagłady: 275 fotografów zrobiło 400 portretów w 30 krajach. Wśród fotografujących są m.in. zdobywcy World Press Photo, członkowie agencji fotograficznej Magnum, reporterzy czołowych zachodnich . czasopism i gazet. Zdjęcia są niesamowite, jak i historie przedstawionych osób. W drugiej części zajęć Lidia zaprezentowała 3 piosenki żydowskie we własnej interpretacji. Nagrania wykonała w domu. Natomiast udało się zorganizować profesjonalne nagranie w studiu muzycznym Wrzesińskiego Ośrodka Kultury ( 30 kwietnia 2021r.).
Piosenka – Miasteczko Bełz
Piosenka – Bubliczki
Piosenka – Rebeka
Hubert i Jan zaproponowali wstępny scenariusz filmu, który będzie podsumowaniem projektu. W dalszej części spotkania trwały dyskusje dotyczące wyboru miejsc , które są śladami funkcjonowania społeczności żydowskiej we Wrześni. Scenariusz wymaga jeszcze dopracowania. Kolejne zajęcia odbędą się już w maju i będą związane z nagrywaniem materiału do filmu.
W maju rozpoczęliśmy fazę realizacyjną projektu. Podczas spotkania w formie zdalnej dyskutowaliśmy nad poszczególnymi fragmentami filmu. Często wykorzystywaliśmy „burzę mózgów”, żeby wprowadzać ciekawe rozwiązania. Połączenie tekstu, nagranych filmików , zdjęć , piosenek przepięknie zaśpiewanych przez Lidię oraz muzyki Luisa Lewandowskiego to sprawa niezwykle trudna. Wersja robocza powstała. Pracujemy dalej – rodzą się kolejne pomysły. Jan i Hubert porządkują materiały i tworzą pierwsze fragmenty filmu.
O godzinie 9:00 11 maja 2021 roku spotkaliśmy się na parkingu naszej szkoły. Nareszcie piękna , słoneczna pogoda. Zachowując wszystkie procedury bezpieczeństwa, które obowiązują w okresie pandemii COVID-19 udaliśmy się w stronę centrum Wrześni.
Wyznaczyliśmy miejsca , które bardzo silnie wiążą się z historią społeczności żydowskiej we Wrześni, ale niestety nie przetrwały w formie materialnej do dnia dzisiejszego. Stąd nasze zadanie- uchronić te miejsca od zapomnienia .Uczniowie wcielali się w niezwykle trudne role przewodników. Wędrowaliśmy ulicami – Fabryczną, Warszawską, Jana Pawła II, Szkolną . Dotarliśmy również na rynek wrzesiński będący centrum życia społeczności żydowskiej zwłaszcza w XVIII i XIX wieku.
Dzięki współpracy z Panem Sebastianem Mazurkiewiczem – dyrektorem Muzeum Regionalnego imienia Dzieci Wrzesińskich mogliśmy posłuchać informacji dotyczących społeczności żydowskiej, a przede wszystkim zobaczyć i sfotografować źródła historyczne Jest ich niewiele – jedna dobrze zachowana macewa, druga zdecydowanie gorzej , portrety Luisa Lewandowskiego oraz kilka pamiątek – mieszczą się na jednej półce. Miejsca do których powracaliśmy w naszej wędrówce historycznej to – Synagoga, cmentarz, miejsce gdzie urodził się Luis Lewandowski, kamieniczki i tablica na rynku, szkoła żydowska oraz tablica upamiętniająca żydowski obóz pracy. Hubert wykonał zdjęcia zachowanego domu żydowskiego przy ulicy Warszawskiej oraz bramy przy ulicy Miłosławskiej.
Podczas spotkania w formie zdalnej w maju dyskutowaliśmy nad poszczególnymi fragmentami filmu. Często wykorzystywaliśmy „burzę mózgów”, żeby wprowadzać ciekawe rozwiązania. Połączenie tekstu, nagranych filmików , zdjęć , piosenek przepięknie zaśpiewanych przez Lidię oraz muzyki Luisa Lewandowskiego to sprawa niezwykle trudna. Wersja robocza powstała. Pracujemy dalej – rodzą się kolejne pomysły. Jan i Hubert porządkują materiały i tworzą pierwsze fragmenty filmu.
Jan i Hubert przygotowali kolejną wersję końcowego filmu. Dyskutowaliśmy nad wstępem oraz zakończeniem. Przygotowanie napisów w miejscach gdzie dźwięk był gorszej jakości. Zmiany dotyczące wykorzystania utworów zaśpiewanych przez Lidkę. Trwają ostatnie poprawki. Nareszcie możemy spotkać się stacjonarnie .
Końcowa etap projektu to faza wdrożeniowa – aplikacja materiału na platformę Cyfrowa Szkoła Wielkopolska @2020.
Za nami 7 miesięcy wytężonej pracy, pełna mobilizacja zespołu do wspólnego organizowania czasu pracy nad projektem. Częste spory i wyczerpujące dyskusje, które budowały jednak bliskie i w konsekwencji serdeczne relacje. Poznaliśmy również siebie nawzajem – swoje zdolności , zainteresowania i możliwości. Rozwijaliśmy nowe umiejętności komunikacyjne w przestrzeni wirtualnej oraz w ostatnim etapie stacjonarnej.
Zapraszamy na końcowy efekt naszej pracy – film.