POCHODZENIE

EDUKACJA i PRACA ZAWODOWA

Stanisław w 1922 r. ukończył szkołę powszechną we wsi Kłodawa koło Rydzyny. Potem podjął naukę w Seminarium Nauczycielskim w Lesznie. Po jej ukończeniu w 1926 r. zdał w Czarnkowie egzamin kwalifikacyjny.

Pracę nauczyciela rozpoczął w szkole powszechnej w Kaźmierzu, gdzie uczuł 2 lata. Przez kolejne 11 lat pracował w Szamotułach. Uczył między innymi geografii, będąc jednocześnie opiekunem kółka krajoznawczego, muzyki i rysunku.

Jako malarz był samoukiem,podjął krótkie studia malarskie u wybitnego poznańskiego malarza i pedagoga Adama Hannytkiewicza, nie wywarły one jednak większego znaczenia na jego twórczość. Jego prace graficzne, głównie drzeworyty były cenione wysoko.

RODZINA

W 1934 roku Stanisław Zgaiński zawarł związek małżeński z Ludwiką z domu Gorzelniak, również nauczycielką. W 1935 roku urodziła się ich córka Ewa a w 1943 roku syn Wojciech.

W 1938 roku Ludwika Zgaińska rozpoczęła pracę w Publicznej Szkole Powszechnej Żeńskiej we Wronkach, co było powodem sprowadzenia się państwa Zgaińskich do tego miasta. Stanisław nadal pracował w Szamotułach, to zrodziło konieczność tymczasowego pomieszkiwania w obu miejscowościach.

DZIAŁALNOŚĆ WOJSKOWA

24 sierpnia 1939 r. jako strzelec został powołany do wojska. Trafił do 57. Pułku piechoty w Poznaniu, z którym brał udział w walkach nad Bzurą. Dostał się do niewoli. Podczas pobytu w obozie jenieckim nawiązał kontakt z ruchem konspiracyjnym i został zaprzysiężony do Związku Walki Zbrojnej (później Armia Krajowa). Następnie otrzymał przeniesienie do kopalni węgla brunatnego w Łużycach. Po powrocie do Szamotuł otrzymał przeniesienie do pracy w zakładach zbrojeniowych ,,Ludwig Koch KG Bremen’’, mający swój udział we Wronkach. Pracował na stanowisku kreślarza. Zmuszony został do osiedlenia się we Wronkach. Tam też nawiązał kontakt z sierakowskim ośrodkiem konspiracji, po czym w 1942 r. został zaprzysiężony do ZWZ/AK przez Bronisława Marona. Występował pod pseudonimem ,,Klon”. Do wiosny 1943 r. był komendantem placówki ZWZ we Wronkach, a od kwietnia 1944 r. pełnił funkcję p.o. komendanta Obwodu AK w Szamotułach. Jego działania nie uszły uwadze okupanta. 8 sierpnia 1944 r. po akcji „Apfelbach” przeprowadzonej przez Niemców, mającej na celu rozbicie AK na północy Wielkopolski, został aresztowany i przewieziony do Szamotuł.

Dnia 19 sierpnia 1944 r. został przewieziony do obozu w Żabikowie. Był przesłuchiwany w poznańskiej siedzibie Gestapo. W wyniku śledztwa uszkodzono mu staw kolanowy. 26 września trafił do obozu Gross-Rosen. Ból kolana spowodował, że zgodził się na operację w obozie, gdzie zmarł. Jego prochy zostały rozsypane na tamtejszych polach. Mimo straszliwych tortur nie wydał ani jednego z członków AK. 11 maja 1995 r. Stanisław Zgaiński został odznaczony pośmiertnie Krzyżem Armii Krajowej przez prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Lecha Wałęsę.

DZIAŁALNOŚĆ ARTYSTYCZNA

Stanisław Zgaiński był bibliofilem. Tworzył drzeworytniczą grafikę książkową. Jego pierwsze prace artystyczne powstały w 1928 roku. Chętnie malował pejzaże, zabytki architektury, stroje ludowe i studia portretowe. Uprawiał miedzioryt i cynkoryt oraz litografię. Tworzył również portrety i karykatury. Wśród jego prac można znaleźć wiele szkiców dziecięcych , na których portretował m.in. swoich uczniów. W latach 1929-1930 powstała pierwsza poważna praca artysty, tzw. „Teka Szamotuły” – zbiór drzeworytów ukazujących zabytki i folklor regionu. Wśród nich kolegiata w Szamotułach, Kościół w Słopanowie, Obrzycko ,, Szamotulanka ‘’. W latach 1931-1932 powstał drugi cykl drzeworytów zatytułowany ,, Z polskiego brzegu ‘’ będący następstwem podróży artysty po polskim wybrzeżu. Zbiór ten jest bardziej dojrzałym dziełem niż prace poprzednie.

Jego dziełem są okładki m.in. do :

• Śpiewnika R. Heisiga (Poznań 1933)

• Księgi Pamiątkowej Akademickiego Koła Szamotulan (Poznań 1934)

• Wesela szamotulskiego (1934) – ozdobione przez S. Zgaińskiego nie tylko graficznie, ale także z opracowanymi przez niego nutami szamotulskich melodii ludowych.

• Piosenek Szamotulskich Wincentego Kani (Szamotuły 1936 r.)

• XXV-lecia zbiorów ludoznawczych im. Heleny i Wiesławy Ciechowcz w Poznaniu. (Poznań 1937r.)

Zaobserwowane i narysowane przez niego szamotulskie motywy haftowane na tiulu zostały opublikowane w Atlasie polskich strojów ludowych- strój autorstwa Adama Glaby wydanym w 1951 roku. Głównie interesował go jednak exlibris. Pierwszy exlibris wykonał w roku 1934 dla swojej żony Ludwiki. W latach 1936-1939 stworzył ponad 60 książkowych znaków bibliotecznych, a w okresie okupacji 11. Księgoznaki oferował przyjaciołom, znajomym, bibliotekom, a także osobom z kręgu polityki i kultury ( Ignacy Paderewski, Gustaw Morcinek, Irena Dubiska ). Jego prace wielokrotnie prezentowane były na wystawach w Poznaniu, Bydgoszczy, Warszawie i Chicago.

Z roku na rok powstawało coraz więcej prac. Wśród drzeworytów można wyróżnić następujące tematy:

• Dewocyjny – postacie świętych i zdarzenia biblijne np. Święta Rodzina, Gło0wa Chrystusa Ukrzyżowanego, Matka Boska, Boże Narodzenie, Trzech Króli.

• Piękno krajobrazu i zabytki architektury- Klasztor w Szamotułach, Zamek w Radzyniu, Kościół we Swarzędzu.

• Sceny rodzajowe- Rybak, Kopaczki.

• Osobliwość nastroju i ornamentyki ludowej – Szamotulacy, Szamotulak, Janosik.

Stanisław Zgaiński wykonał również 10 drzeworytów pocztówek i powinszowań świątecznych, którymi obdarowywał znajomych. W kwestii techniki Stanisław Zgaiński początkowo uprawiał drzeworyt dłużny, później tworząc exlibris, zaczął stosować drzeworyt sztorcowy. Pod koniec życia próbował swoich sił w technice akwaforty. Znany i już ceniony artysta bywał proszony na światowej sławy wystawy. Popularność przyniosło mu uczestnictwo w I i II Międzynarodowej Wystawie Drzeworytów w Warszawie (1933 i 1936) w Międzynarodowej Wystawie Litografii i Drzeworytów w Chicago (XI.1937-1938) oraz w Polskiej Grafiki Myśliwskiej w Poznaniu i Bydgoszczy (1938 r.).

ZAINTERESOWANIA

Miał szerokie zainteresowania kulturą, nie tylko zajmował się grafiką, rysunkiem i malowaniem, ale także pochłaniała go muzyka. Szczególnym sentymentem i uwielbieniem darzył kompozytora Chopina. Planował wykonać ilustracje drzeworytnicze do jego utworów. Udało się stworzyć tylko jedną. Interesowała go też muzyka ludowa oraz wszelkie przejawy szamotulskiego folkloru. Sam grywał dobrze na fortepianie, skrzypcach, zaś na gitarze pięknie. Stanisław Zgaiński należał do artystyczno -literackiego klubu Wietrzne Pióro, który działając na terenie ziemi szamotulskiej, skupiał szamotulską inteligencje, młodych i zdolnych studentów, nauczycieli, dziennikarzy, tam rodziły się pomysły wieczorów autorskich, konkursów poetyckich, koncertów czy wystaw. Do wystawionego w 1932 roku przez klub przedstawienia Wesele Szamotulskie zebrał i opracował melodie do tekstu Władysława Frąckowiaka.

MIEJSCA PAMIĘCI

Tablica pamiątkowa na Skwerze im. Stanisława Zgaińskiego na osiedlu Zamość we Wronakch, której odsłonięcie miało miejsce 13 października 2014 r.

W Szamotułach jedną z ulic nazwano imieniem Stanisława Zgaińskiego, oraz odsłonięto tablicę pamiątkową na budynku szkolnym przy ulicy 3 Maja.

ZNACZENIE POSTACI

Stanisław Zgaiński był szanowanym i cenionym nauczycielem i regionalistą. Artystą pochłoniętym nie tylko sztuką ale również muzyką. Bibliofilem tworzący drzeworytniczą grafikę książkową. Żołnierzem Armii Krajowej a przede wszystkim dobrym i kochanym mężem i ojcem. Swoim działaniem społecznym i artystycznym Stanisław Zgaiński na zawsze zostanie związany z dziejami Wronek.

ŹRÓDŁA

1. „Goniec Ziemi Wronieckiej”, listopad 2014r.;

2. „Wronieckie Sprawy”, listopad 1994r.;

3. Strona akwielkopolska.pl;

4.Strona wokwronki.pl/aktualności-muzeum/stanislaw-zgainski-1907-1944.html

5. Archiwum Muzeum Ziemi Wronieckiej;

6. „Zeszyt Muzeum Ziemi Wronieckiej” 1(1)2015, Daria Wajdeman -Waszyńska, Piotr Pojasek

7. Wywiad z rodziną;

8. Renata Wełniak, Anna Ziółkowska „Wielkopolska walcząca. Konspiratorzy w obozie hitlerowskim w Żabikowie”, Muzeum Martyrologiczne – Żabikowo, s. 60-62.

9. Relacje zebrane przez p. Wiesława Michalaka z Wronek.

10. „Polskie Państwo Podziemne w Wielkopolsce 1939-1945”, t. II, s. 88.

11. Z. Szymankiewicz /opr./ „W Konspiracji Wielkopolskiej 1939-1945”, Poznań 1993, s. 103-106, 111, 118-119.

12. „Sierakowskie Zeszyty Historyczne” 9, listopad 2012, s. 71-77, 85, 97, 100.

13. http://akwielkopolska.pl/biograms/index/biograms/1,169,0,0,Biogramy,Strona1,1.html