Pochodzenie

Ojciec Hipolita Cegielskiego, Michał Cegielski, był dzierżawcą majątku we wsi Ławki koło Trzemeszna. Michał Cegielski i Józefa, z domu Palkowska, pobrali się w 1810 r. Mieli sześcioro dzieci. Hipolit Cegielski urodził się 6 stycznia 1813 roku w Ławkach. Na chrzcie, który odbył się 19 stycznia 1813 r. w parafialnym kościółku w Kruchowie, nadano mu imiona Gaspar Józef Hipolit. Sakramentu udzielił ks. Michał Odorowski. Rodzicami chrzestnymi byli Marcin Cegielski i Paula Lipińska de Rosenow.

Dzieciństwo

Ławki koło Trzemeszna to miejsce, w którym Hipolit Cegielski spędził swoje dzieciństwo. Duży wpływ na kształtowanie jego osobowości i wrażliwości miało życie na wsi, kontakt z przyrodą i rolnictwem. Największą rolę w tym procesie odegrała jednak matka, która wzbudziła w synu zamiłowanie do nauki i literatury pięknej. Ojciec, mający spore trudności z zarządzaniem majątkiem, nie poświęcał czasu wychowaniu dzieci. Niewiele wiadomo o wczesnych latach szkolnych Cegielskiego. Prawdopodobnie rozpoczął swoją edukację pod okiem matki w rodzinnych Ławkach.

Edukacja

W 1827 roku, w wieku 14 lat, Hipolit Cegielski rozpoczął naukę w pobliskim Trzemesznie. Ze względu na problemy finansowe rodziny został umieszczony w alumnacie, w którym niezamożni chłopcy otrzymywali bezpłatne mieszkanie, utrzymanie, odzież, pomoce szkolne, a także pomoc w nauce.W trzemeszeńskiej szkole, przygotowującej uczniów do podjęcia nauki w gimnazjum, Cegielski uczył się religii, historii, geografii, przyrody, matematyki, fizyki, rysunków, kaligrafii oraz języków: polskiego, niemieckiego, francuskiego i łaciny. Hipolit Cegielski należał do uczniów zdolnych, pilnych, sumiennych i wysoko ocenianych przez nauczycieli. Szkołę w Trzemesznie ukończył w 1830 roku z jednorocznym opóźnieniem, które prawdopodobnie spowodowały problemy finansowe rodziny.

6 października 1830 roku Cegielskiego, w wieku 17 lat, przyjęto do gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu. Uczyło go wielu wybitnych pedagogów, którzy wywarli znaczący wpływ na jego rozwój osobowościowy i intelektualny.Wśród nich byli: Kazimierz Buchowski, Antoni Popliński, August Wannowski, Jan Motty.W pierwszym roku nauki Cegielskiego w gimnazjum wybuchło powstanie listopadowe. Wzięło w nim udział dwóch nauczycieli oraz wielu uczniów gimnazjum św. Marii Magdaleny. Cegielski, mimo patriotycznych poglądów, nie uczestniczył w powstaniu. Powodów było wiele: jego sytuacja życiowa, całkowite zdanie na własne siły, słaby stan zdrowia. Przez cały okres nauki w gimnazjum Cegielski był bardzo dobrym uczniem. Uzyskiwał doskonałe wyniki z j. polskiego, łaciny, j. niemieckiego oraz matematyki. Zaprzyjaźnił się z Marcelim Mottym, synem nauczyciela historii naturalnej. W trakcie nauki szkolnej utrzymywał się z korepetycji. We wrześniu 1835 roku Hipolit Cegielski złożył egzamin dojrzałości. Jako prymus na uroczystości wręczenia świadectw wygłosił po łacinie mowę pożegnalną „O wyższości nauk filozoficznych”.

W latach 1835-1840 studiował na wydziale filozoficznym Uniwersytetu Berlińskiego. Podjęcie przez niego studiów było możliwe dzięki stypendium rządowemu. W semestrze zimowym 1839/1840 pod kierunkiem językoznawcy Franza Boppa przygotował swoją pracę doktorską pt. „De negatione” („O przeczeniu”), która została pozytywnie oceniona przez jego promotora. Dnia 7 stycznia 1840 roku z najwyższą pochwałą (summa cum laude) zdał egzamin doktorski i uzyskał tytuł doktora nauk filozoficznych.

28 marca 1840 roku przystąpił do egzaminu nauczycielskiego. Ponieważ uzyskał słabsze wyniki, otrzymał prawo nauczania tylko w niższych klasach gimnazjum.

Etapy działalności

1.Działalność naukowa.

2.Działalność gospodarcza.

3.Działalność społeczno-polityczna.

Etap pierwszy

W maju 1840 roku rozpoczął pracę w gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu od rocznego stażu. Cegielski bardzo szybko zyskał uznanie kolegów-nauczycieli i uczniów. Był pedagogiem nie tylko z zawodu, ale i powołania. W październiku 1841 roku otrzymał pełne stanowisko nauczyciela pomocniczego w gimnazjum. 6 października 1841 roku Hipolit Cegielski ożenił się z córką Jana Mottego, Walentyną. Ślub odbył się w poznańskiej farze. Na świat przyszło czworo dzieci: Karolina, Zofia, Stefan i Stanisław. Małżeństwo było udane, ale Walentyna często chorowała i zmarła na gruźlicę w wieku 36 lat. W 1844 roku Hipolit Cegielski przystąpił do ponownego egzaminu nauczycielskiego i uzyskał prawo nauczania łaciny i greki we wszystkich klasach gimnazjum. W maju 1845 roku otrzymał długo oczekiwany awans na nauczyciela zwyczajnego.W swojej pracy nauczycielskiej Cegielski nie skupiał się tylko na nauczaniu, ale również na działalności naukowej. Napisał m.in. podręcznik do gramatyki greckiej „Gramatyka języka greckiego”, który był przeznaczony dla klas z polskim językiem wykładowym. Był autorem wielu artykułów naukowych. Dziełem jego życia stała się „Nauka poezji”, wydana po raz pierwszy w 1845 roku. Książka ta była powszechnie czytana i wielokrotnie wznawiana. Na niej kształciła się młodzież polska, zwłaszcza wtedy, gdy ze szkół pruskich usunięto język polski. Rok 1846 miał przełomowe znaczenie dla kariery nauczycielskiej Cegielskiego. Był to czas aresztowań w Poznaniu i Wielkim Księstwie Poznańskim w związku z planowanym powstaniem narodowym. O udział w spisku podejrzani byli również niektórzy uczniowie gimnazjum św. Marii Magdaleny. 5 marca 1846 roku naczelny prezes Wielkiego Księstwa Poznańskiego Moritz Beurmann wydał nakaz, aby wychowawcy klas skontrolowali stancje uczniowskie. Cegielski odmówił wykonania polecenia, został więc zawieszony w czynnościach zawodowych i wszczęto wobec niego postępowanie dyscyplinarne, w wyniku którego został zwolniony z pracy.

Etap drugi

Brak pracy i konieczność utrzymania rodziny skłoniły Hipolita Cegielskiego do znalezienia nowego zajęcia. Za namową przyjaciół postanowił zająć się handlem wyrobami z żelaza, gdyż w Poznaniu nie było żadnej polskiej placówki, która by nimi handlowała. Odbył dwumiesięczną praktykę kupiecką w firmie żelaznej Jacoba Ravene i w fabrykach z nią współpracujących. 30 września 1846 roku po powrocie z Berlina Hipolit Cegielski wynajął lokal w Bazarze i zajął się handlem wyrobami z żelaza. Szybko zaczął odnosić sukcesy, wynikiem których było otwarcie warsztatu naprawczego narzędzi rolniczych. Z biegiem czasu, oprócz napraw, zaczęto produkować proste narzędzia, m.in. pługi, radła i wozy. Nabywcami jego produktów byli w szczególności polscy ziemianie. 1 lutego 1855 roku Cegielski stał się właścicielem fabryki wyrobów metalowych i maszyn rolniczych. W fabryce, mieszczącej się przy ulicy Koziej zatrudniał 70 do 80 pracowników. Produkowano w niej 106 rozmaitego rodzaju maszyn i narzędzi: pługi, zgłębiacze, spulchniacze, brony, wozy polowe, siewniki, żniwiarki itp. Dążąc do rozwoju fabryki, Cegielski zbierał informacje dotyczące najnowszych osiągnięć techniki rolnej w innych krajach, udoskonalał maszyny sprowadzane do Polski. Opublikował cykl artykułów w czasopiśmie „Przyroda i przemysł” o produkowanych w swojej fabryce narzędziach i maszynach rolniczych. Cegielski, stawiając na nowoczesność i solidność, łączący stałą modernizację z uwzględnieniem oczekiwań przyszłych klientów, stał się najlepszym w branży w środowisku polskim i zyskał uznanie we wszystkich trzech zaborach.

Etap trzeci

Oprócz działalności gospodarczej Hipolit Cegielski znacznie wpłynął również na życie społeczno-polityczne Polaków w okresie zaboru pruskiego. W czasie Wiosny Ludów w 1848 roku wydał w Poznaniu „Gazetę Polską”, pierwszy niezależny dziennik. W ten sposób włączył się do walki o polskość. W 1849 roku w wyborach do parlamentu w Berlinie zdobył mandat poselski z okręgu kościańskiego. Jako zwolennik reformy szkolnictwa średniego wszedł w skład Dyrekcji Towarzystwa Naukowej Pomocy dla Młodzieży Wielkiego Księstwa Poznańskiego oraz popierał ideę utworzenia w Poznaniu gimnazjum realnego, przygotowującego uczniów do zawodu. Był współzałożycielem Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, a od 1865 roku prezesem Centralnego Towarzystwa Gospodarczego.

Hipolit Cegielski zmarł 30 listopada 1868 roku o godzinie 9.45. 3 grudnia 1868 roku odbył się uroczysty pogrzeb. Ceremonię żałobną odprawił przyjaciel i bliski współpracownik Cegielskiego, ks. Józef Brzeziński. Hipolit Cegielski został pochowany na cmentarzu świętomarcińskim w Poznaniu. W pogrzebie uczestniczył wielotysięczny tłum obywateli obojga narodowości: polskiej i niemieckiej. Dokładnie nie wiadomo, gdzie spoczywa Hipolit Cegielski, ponieważ w czasie okupacji hitlerowskiej cmentarz został splądrowany a część grobów przeniesiona. 17 października 1985 roku urnę z ziemią z miejsca domniemanego pochówku Hipolita Cegielskiego wmurowano na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan w Poznaniu. 30 października 1985 roku uroczyście odsłonięto w tym miejscu obelisk wzorowany na pierwotnym, z cmentarza świętomarcińskiego.

Znaczenie postaci

Hipolit Cegielski to niewątpliwie jedna z najwybitniejszych postaci w dziejach Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Odegrał wybitną rolę w wielu dziedzinach życia publicznego: gospodarce, oświacie i nauce, kulturze oraz w życiu społeczno- politycznym. Otwierając na terenie zaboru pruskiego pierwszą polską fabrykę narzędzi i maszyn rolniczych, przyczynił się do rozwoju gospodarki kraju i podniesienia na wysoki poziom rolnictwa w Wielkopolsce. Upowszechniał prasę rolniczą i zabiegał o kształcenie młodych rolników. Częściowo z jego inicjatywy w Żabikowie powstała szkoła rolnicza. Oprócz działań na rzecz rozwoju ekonomicznego społeczeństwa czynił starania o podniesienie oświaty ludu polskiego. Zapoczątkował też instytucję kredytową. Jako publicysta, redagując „Gazetę Polską”, później „Dziennik Poznański”, położył trwałe zasługi w tworzenie polskiej prasy. Bardzo ważną rolę odegrał jako patriota i wybitny ideolog, rzecznik pracy organicznej, dzięki której naród polski, zmagający się z zaborcą, mógł przetrwać. Kolejną zasługą Cegielskiego, pedagoga, dostrzegającego konieczność reformy szkolnictwa średniego, było utworzenie szkoły realnej w Poznaniu w 1853 roku. Jego książka pt.”Nauka poezji” stała się jakby „biblią narodową” w procesie kształcenia ówczesnej młodzieży. Dwa jego dzieła zachowały trwałą wartość. Są to: książka „O słowie polskim i koniugacjach jego” oraz cykl artykułów o narzędziach i machinach rolniczych publikowanych w czasopiśmie „Przyroda i przemysł”.

Źródła:

1.Z.Grot „Hipolit Cegielski” Poznań 1947 r.

2.Praca zbiorowa pod redakcją Czesława Łuczaka „Zrodziła ich ziemia mogileńska” Poznań 1997 r.

3.Praca zbiorowa pod redakcją Andrzeja Leśniewskiego „Hipolita Cegielskiego lata spędzone w Trzemesznie” Trzemeszno 2014 r.

4.”Biuletyn okolicznościowy Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych im. Hipolita Cegielskiego w Trzemesznie” Trzemeszno 2008 r.