Pochodzenie

Urodził się 11 marca 1908 r. w Jagodzińcu (24 km od Kalisza, dawne województwo poznańskie, obecnie wielkopolskie, powiat kaliski, gmina Brzeziny) jako jedno z siedmiorga dzieci Kazimierza i Marianny z domu Kulawinek (patrz drzewo genealogiczne). Pochodził z rodziny chłopskiej.

Edukacja i młodość

Rodzice, głównie matka, doceniali wartość wykształcenia. Gdy więc pojawiła się okazja, aby chociaż jedno dziecko rozpoczęło naukę, nie wahali się ani chwili. W czasie jednej z wizyt duszpasterskich w domu Szuletów, ówczesny proboszcz parafii Godziesze, ks. Stefan Martuzalski dostrzegł w chłopcu dostateczne zdolności i zainteresowania, aby zdecydować, że pomoże mu zdobyć wykształcenie. Młody Józef Szuleta zamieszkał na plebanii w Godzieszach. W tej miejscowości chłopiec skończył szkołę powszechną, a następnie wraz z księdzem Martuzalskim, który objął probostwo w parafii św. Gotarda na Rypinku, przeniósł się do Kalisza. Tu rozpoczął naukę w Państwowym Gimnazjum Matematyczno – Przyrodniczym im. T. Kościuszki. Od V klasy przeniósł się do gimnazjum typu neoklasycznego (z łaciną i greką) im. Jana Długosza we Włocławku. Świadectwo dojrzałości otrzymał w 1928 roku. Następnie we wrześniu tego roku wstąpił do Wyższego Seminarium Duchownego we Włocławku, aby podjąć studia filozoficzno-teologiczne, zakończone w czerwcu 1934 roku święceniami kapłańskimi, które otrzymał z rąk ks. bp. Karola Radońskiego. W tym samym roku, z polecenia tegoż biskupa, przenosi się do Warszawy, gdzie od października rozpoczyna studia na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Warszawskiego. Ukończył je w listopadzie 1938 r., uzyskując stopień magistra filozofii w zakresie botaniki (z nagrodą rektorską).

Wojna i okres powojenny

Pozostaje na uczelni i od 1 października 1938 roku rozpoczyna pracę najpierw jako młodszy asystent, później starszy asystent w Zakładzie Botaniki Ogólnej u prof. Zygmunta Wóycickiego, gdzie specjalizował się w anatomii i cytologii roślin pod kierunkiem tegoż profesora. Współpraca układała się bardzo dobrze. 1 września 1939 r. wybucha II wojna światowa, która przerywa karierę naukową ks. Józefa Szulety. Zakład Botaniki Ogólnej, mieszczący się na I piętrze gmachu byłej Szkoły Głównej przy Krakowskim Przedmieściu przestał istnieć, zniszczony w czasie wrześniowych walk (pocisk zburzył część budynku). Niemcy natomiast wywieźli dobrze wyposażoną bibliotekę. Zniszczeniu uległy również wyniki badań księdza, które były kontynuacją pracy magisterskiej, planowane jako przyszła praca doktorska. We wrześniu 1939 r. ksiądz Szuleta został powołany do wojska jako kapelan. Zdemobilizowany w randze majora Wojska Polskiego. Brał udział w Powstaniu Warszawskim jako kapelan i sanitariusz w czasie walk w Śródmieściu. Po kapitulacji przedostał się do Krakowa, skąd po krótkim pobycie wrócił do Warszawy. Przez cały okres okupacji, od 1 stycznia 1940 r. do sierpnia 1944 r. prowadził wykłady i ćwiczenia z botaniki w ramach Wydziału Farmaceutycznego Tajnego Uniwersytetu Warszawskiego i Uniwersytetu Ziem Zachodnich (przeciętnie 6-7 grup tygodniowo) oraz ćwiczenia z botaniki dla biologów Uniwersytetu Warszawskiego. Ksiądz uważał, że ta praca dała mu ogromne doświadczenie dydaktyczne. Jednocześnie, w swoim mieszkaniu, po raz drugi gromadził warsztat naukowy do swojej pracy doktorskiej. Pod kierunkiem prof. Zygmunta Wóycickiego, a po jego śmierci prof. F. Skupieńskiego, badał mechanizm niszczenia drewna sosnowego przez niektóre grzyby. Przy końcu 1944 r. ksiądz zdał egzamin doktorski Summa cum laude (z odznaczeniem). Promocja doktorska, podczas której otrzymał dyplom doktorski nr 1, odbyła się już w wolnej Polsce, w lipcu 1945 r.

Praca na Uniwersytecie Warszawskim

Po wyzwoleniu rozpoczęto intensywne odbudowywanie stolicy, również Uniwersytetu Warszawskiego. Młody doktor Szuleta niemalże sam od podstaw organizował Katedrę i Zakład Botaniki Ogólnej. Postarał się też o przemianowanie Zakładu i Katedry na Katedrę i Zakład Anatomii i Cytologii Roślin. Wraz z profesorem Kazimierzem Bassalikiem i magister Cierpińską współorganizował bibliotekę botaniczną. Od 1 lutego 1945 r. do 31 grudnia 1945 r. doktor Szuleta, jako starszy asystent (przedwojenny), prowadził wykłady zlecone z botaniki ogólnej i anatomii roślin na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Warszawskiego. 1 stycznia 1946 r. został adiunktem, a od 1 stycznia 1951 r. zastępcą profesora oraz kierownikiem Katedry i Zakładu Anatomii i Cytologii Roślin Uniwersytetu Warszawskiego, a także kierownikiem dydaktycznym sekcji biologii. Funkcje te pełnił do 31 marca 1954 roku. Przez 9 lat doktor Józef Szuleta wypełniał obowiązki naukowe, dydaktyczne, kapłańskie i duszpasterskie. Zawsze, mimo wyraźnej niechęci ze strony władz, chodził w sutannie, a w Pałacu Mostowskich (ówczesna siedziba Komendy Stołecznej Milicji) tłumaczył, że tym sposobem zakrywa swoje krzywe nogi. Swoją pracę wypełniał rzetelnie, z czego słynął. Jego wykłady zawsze były jasne, ciekawe i obiektywne naukowo, a pracował w bardzo trudnych latach komunizmu, kiedy brakowało podstawowych artykułów. Aby móc przeprowadzić ćwiczenia ze studentami, często musiał wielu różnych urządzeń szukać na straganach i targach, wiele rzeczy naprawić lub robić własnoręcznie. Brakowało też podręczników. Przez długi czas głównym źródłem wiedzy teoretycznej był dla magistrów księdza tzw. „kucharz”, czyli kilkadziesiąt stron maszynopisu, gdzie doktor Szuleta umieścił podstawowe wskazówki, recepty zebrane z różnych dostępnych źródeł. Księdzu Szulecie na szczęście nie brakowało ani zdolności do majsterkowania, ani zapału do pracy. Wkrótce też pojawią się pierwsze efekty. W ciągu niespełna 10 lat prace magisterskie ukończyło 26 osób, z których większość objęła stanowiska asystentów w wielu wyższych uczelniach w Polsce.

Donos studentów

Zbliżały się jednak dla księdza Szulety trudne lata. Najpierw w 1951 r. została zwolniona z pracy asystentka księdza, mgr Stefania Chmielewska, ponieważ jej „politycznie podejrzany” mąż został aresztowany. Ksiądz Szuleta czynił starania u władz uczelni oraz w organizacji partyjnej o przywrócenie koleżanki do pracy, lecz bezskutecznie. Kłopoty nie ominęły również samego dr. Szulety. Nadszedł 18 września 1952 r., kiedy to w radzieckim dzienniku „Prawda” ukazał się artykuł, w którym autor wyraża obawę czy uniwersytet, który zatrudnia księdza, może w pełni wpajać ideały komunizmu. Zasiane ziarno wkrótce zaczęło kiełkować i dawać plony. Mniej więcej rok później ksiądz Szuleta w czasie wykładu uczynił dygresję do miasta Katowice: „… przepraszam państwa, nie w Katowicach, lecz w Stalinogrodzie. Choć dlaczego w Stalinogrodzie, przecież można było wybrać nazwę bardziej brzmiącą po polsku, np. Stalinowo, Stalinowice. O na przykład Bierutowice – udało się … ”. Słuchający tego wykładu studenci pierwszego roku biologii zredagowali list i wysłali go do Ministra Szkół Wyższych, Adama Rapackiego. W efekcie dr Józef Szuleta został z dniem 31 marca 1954 r. zwolniony z uniwersytetu, a stworzony i zorganizowany Zakład Anatomii i Cytologii Roślin przejął prof. Henryk Teleżyński. Zamknięto również kaplicę w Szpitalu Dziecięcym przy ul. Kopernika, gdzie ksiądz Szuleta od lat był kapelanem. Niemal od razu, bo od 1 kwietnia 1954 r. dr Szuleta dostaje pracę w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Tu znów od podstaw podjął się organizacji Zakładu Biologii, a następnie prowadził wykłady i ćwiczenia z biologii na Wydziale Filozofii. Jednocześnie wykładał będzie biologię również w Wyższym Metropolitalnym Seminarium Duchownym w Warszawie oraz w Wyższym Seminarium Duchownym we Włocławku. W dniu 25 maja 1956 r. Centralna Komisja Kwalifikacyjna przyznała księdzu Szulecie tytuł profesora nadzwyczajnego. W trakcie pracy na KUL-u zacznie się bliska znajomość między ks. Szuletą a Karolem Wojtyłą, późniejszym papieżem. Dowodem ich zażyłości są zachowane listy. Korespondował również z uwięzionym w Komańczy prymasem, Stefanem Wyszyńskim, któremu wysyłał także książki przyrodnicze. Zniewolony kardynał był mu za to ogromnie wdzięczny, tak wynika z jego słów zawartych w liście do księdza Szulety. Dojazdy do Lublina i Włocławka okazały się bardzo męczące, a prof. Szuleta był słabego zdrowia. Te powody stanęły u podstaw decyzji o zmianie pracy.

Powrót na Uniwersytet Warszawski

Od 1 września 1956 r. przeniósł się do Akademii Teologii Katolickiej na Bielanach w Warszawie, gdzie znów zorganizował Zakład Biologii, a następnie prowadził wykłady i ćwiczenia z biologii dla Wydziału Filozofii. Z chwilą nastania „odwilży” popaździernikowej ksiądz profesor wrócił na Uniwersytet Warszawski i do lipca 1969 r. pracował na stanowisku samodzielnego pracownika naukowego w Zakładzie Anatomii i Cytologii Roślin. Następnie w wyniku reorganizacji Wydziału został od lipca 1969 r. kierownikiem nowoutworzonego Zakładu Botaniki Ogólnej. Na tym stanowisku pracował aż do emerytury, czyli do 1978 r.

Ksiądz profesor Józef Szuleta w czasie swojej pracy wyszkolił 69 magistrów i 3 doktorów, w tym 2 doktorów habilitowanych. Pozostawił po sobie także kilka artykułów. Zostały one zebrane przez Jadwigę Tarkowską i opublikowane w „Wiadomościach Botanicznych” nr 3-4 z 1997 r.

Najważniejsze odznaczenie przyznane ks. prof. Józefowi Szulecie:

– 24 września 1973 r. – Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski,

– 22 lipca 1974 r. – Medal 30-lecia Polski Ludowej,

– 14 października 1983 r. – Medal Komisji Edukacji Narodowej.

Kapłaństwo

Równolegle z życiem naukowym ks. Szulety toczyła się służba Kościołowi. Tuż po otrzymaniu święceń kapłańskich i przeprowadzce do Warszawy na studia matematyczno–przyrodnicze na Uniwersytecie Warszawskim podjął obowiązki kapelana Sióstr Dominikanek przy ul. Czackiego. W okresie okupacji był kapelanem w kaplicy Stowarzyszenia Dzieci Maryi przy ul. Radnej, a w czasie Powstania Warszawskiego – kapelanem Armii Krajowej. Po upadku powstania przebywał u sióstr Matki Bożej Miłosierdzia w Walendowie. Następnie po zakończeniu wojny został kapelanem w Szpitalu Dziecięcym i Sióstr Szarytek przy ul. Kopernika. Pracował tam aż do chwili zamknięcia kaplicy w okresie stalinizmu. Wtedy podejmuje służbę duszpasterską w kaplicy Zgromadzenia Sług Jezusa na Sewerynowie i funkcję tę pełnił aż do końca swoich dni. W roku 1970 ksiądz Józef Szuleta został mianowany przezpapieża Pawła VI kapelanem honorowym Jego Świątobliwości – prałatem. Było to dla ks. Szulety bardzo ważne wyróżnienie.

Ksiądz profesor Józef Szuleta był słabego zdrowia. Dużo pracował, mało odpoczywał. Przez lekarzy praktycznie był zmuszany do wyjazdu w zdrowsze niż Warszawa okolice. Wybierał polskie góry – Tatry, później Puszczę Augustowską. Przez ostatnie dwa lata życia już mało wychodził z domu.

Zmarł po krótkiej chorobie 3 stycznia 1997 roku w wieku 89 lat. Został pochowany w Warszawie na Cmentarzu Bródnowskim (Al.41G, rząd 1, grób 26).

Źródła

1. Wierny prawdzie i człowieczeństwu. Materiały zebrały: M. A. Górska USJK, J. A. Tarkowska. Wyd. 1. T.121. Częstochowa, Tygodnik Katolicki Niedziela, 2001. ISBN 83-88389-47-5.

2. M. T. Łyżniak, Wspomnienie o księdzu profesorze Józefie Szulecie. „Laetare” 2002, nr 12-13, s. 60-70.

3. J. Ważny, Wspomnienie o księdzu prof. dr. Józefie Szulecie (1908-1997). „Sylwan” 1997, nr10, s. 125-126.

4. J. Tarkowska, Ks. prof.dr Józef Szuleta (1908-1997). „Wiadomości Botaniczne” 1997,t.41, nr 3-4, s. 82-85.

5. J. Tarkowska, Burzliwe dzieje gruszek na wierzbie. „Gazeta Wyborcza” z 5 X 1998.

6. B. Bejze, Śp. ks. prof. Józef Szuleta. „Niedziela” z 2 II 1997, s. 14, 16.

7. I. Makarenko, Na Uniwersytecie Warszawskim. „Prawda” (Moskwa) z 18 IX 1952, nr 262 (12464).

8. Z. J. Małecki, Szuleta Józef ks. mjr prof. dr (1908-1997). „Ordynariat Polowy w Polsce” z 11 IV 2012.

9. Z. J. Małecki, Przywrócić pamięć: ks. prof. dr Józef Szuleta. „7 Dni Kalisza” z 6 X 2010 r.

10. Życiorys napisany przez ks. prof. Józefa Szuletę.