„Historie naszych rodzin, mała – wielka historia” – Zespół Szkół im. Józefa Wybickiego w Ratajach

Rozmowy o naszych przodkach, wspólne czytanie ich biografii i praca nad infografiką uświadomiły nam, że wielu z naszych antenatów brało czynny udział w powstaniu wielkopolskim. Byli to: Stefan Adamski – prapradziadek Amelii Ćwirko, Michał Dziekan – prapradziadek Dobrosławy Nowak, Kazimierz Nowak – prapradzadek Kingi Mantey, Stanisław Surdyk – prapradziadek Julianny Bukowińskiej, Antoni Kowalczewski – prapradziadek Oliwii Kruk, Franciszek Marek – pradziadek Zuzanny Piątlowskiej, Herman Richter – pradziadek Poli Ślefarskiej i Piotr Reinke – prapradziadek Amelii Matusz. Większość z nich zostało odznaczonych, w uznaniu zasług, Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym. Wszyscy wymienieni, z bronią w ręku wyzwalali najbliższe miejscowości, a nierzadko również położone daleko od nich tereny, jak pokazuje przykład Stefana Adamskiego, czy Kazimierza Nowaka, którzy, biorąc udział w oswobodzeniu z rąk Niemców Margonina, Chodzieży i Szamocina, walczyli następnie o Szubin. Z analizy infografiki wynika także, że miejscowościami najczęściej wyzwalanymi podczas powstania przez naszych przodków były: Margonin, Budzyń, Gołańcz, Chodzież, Radwanki i Szamocin. Są to więc tereny, z których pochodzą uczniowie naszej szkoły. Niektórzy z wymienionych powyżej antenatów uczestniczyli w słynnych na terenie powiatów wągrowieckiego i chodzieskiego kompaniach powstańczych – na przykład do kompanii gołanieckiej  należał Antoni Kowalczewski i Kazimierz Nowak a do kompanii budzyńskiej Piotr Reinke. Dwóch przodków uczestniczek projektu przeszło również w kolejnym etapie powstania, jako ochotnicy, w szeregi pułków piechoty (S. Adamski i A. Kowalczewski). Natomiast po zakończeniu walk o Wielkopolskę, trzech spośród wymienionych powstańców wzięło udział w wojnie polsko – bolszewickiej; byli to: Stefan Adamski, Antoni Kowalczewski i Kazimierz Nowak. Ponadto inny powstaniec wielkopolski – Hermann Richter, pradziadek Poli Ślefarskiej, uczestniczył również w trzecim powstaniu śląskim. Z historią Śląska los związał także na pewien czas prapradziadka Julii Kalkowskiej, Kazimierza Pałaszyńskiego, który jako górnik, zatrudniony w kopalni „Saturn” w Czeladzi, w nocy z 9 na 10 marca 1919 roku wziął udział w zapomnianej już dzisiaj bitwie granicznej z Niemcami (tzw. „bitwa na Saturnie”).

Z analizy infografiki wynika ponadto, że niektórzy nasi przodkowie brali udział w walkach przeciwko niemieckim siłom zbrojnym w czasie II wojny światowej. Wiadomo, że w wojnie obronnej 1939 r. uczestniczyli Leon Regulski – pradziadek Oliwii Jarzyńskiej i Kazimierz Nowak – prapradziadek Kingi Mantey. Obaj walczyli w Armii Poznań, w największej i najkrwawszej bitwie kampanii wrześniowej, nad Bzurą (zwanej też bitwą pod Kutnem), w którą Wehrmacht zaangażował jedną trzecią swoich sił użytych przeciwko Polsce. Na podstawie zdjęć przedstawiających odznaczenia, wiemy również, że w wojnie obronnej 1939 r. brał także udział prapradziadek Mai Gorkowskiej – Józef Kowzan. Walkę podziemną przeciwko niemieckiemu okupantowi prowadziło dwóch naszych przodków. Leon Mach – pradziadek Natalii Staśkowiak, który we wrześniu 1939 r. cudem uniknął rozstrzelania w Górach Morzewskich, należał, wraz z bratem Pawłem, do grupy ok. 30 żołnierzy – konspiratorów chodzieskiego obwodu Armii Krajowej („Chodnik”). Natomiast Wacława Mazerant (po wojnie Wilczyńska) – prababcia Katarzyny Kośmickiej, pseudonim „Malwa”, była od 1942 roku łączniczką i agentką wywiadu AK na powiat piotrkowski.

Na podstawie zbioru odznaczeń należącego do rodziny Amelii Ćwirko, wynika, że jej pradziadek, powstaniec wielkopolski – Stefan Adamski, brał również udział w walkach z niemieckim agresorem w latach 1944-1945, w tym w zdobywaniu Berlina.

Jednakże nasi przodkowie nie tylko działali z bronią w ręku. Przede wszystkim żmudną, codzienną pracą i włożonym w nią wysiłkiem przyczyniali się do rozwoju gospodarczego swojego regionu – małej ojczyzny. Na uwagę zasługuje fakt, że aż trzech spośród naszych antenatów było kowalami – przedstawicielami bardzo cenionego przez mieszkańców wsi zawodu. Są to: Stanisław Giers – prapradziadek Jagody Ajtner (Dziembowo),Kazimierz Nowak (Jeziorki) – prapradziadek Kingi Mantey oraz Antoni Kowalczewski (Zbyszewice, Kaliszany, Krzyżanki, Witkowice) – prapradziadek Oliwii Kruk.

Najbardziej jednak ucieszyła nas wiadomość, że prababcia jednej z uczestniczek projektu, Mai Gorkowskiej – Wanda Kobierska, była po II wojnie światowej robotnicą w znanej na całą Polskę (niestety już nieistniejącej) chodzieskiej fabryki porcelany. Pracowała w zakładzie nr 3 (co potwierdzają zdjęcia zamieszczone w infografice). Porcelana w Chodzieży była używana w polskich placówkach dyplomatycznych; jest rozpoznawalna poza granicami Polski, eksportowano ją bowiem na cały świat, między innymi do Włoch, Wielkiej Brytanii, Kanady, USA (pierwsze serwisy opuściły fabrykę 165 lat temu). Na sławę wielkopolskiej wytwórni pracowali nie tylko znakomici projektanci, ale również zwykli pracownicy, którzy z pasją tworzyli przepiękne serwisy.

Jednak opowieść o związkach między losami naszych przodków a historią Wielkopolski nie byłaby pełna bez chociażby wspomnienia o naszym pochodzeniu, a tym samym o zjawisku migracji. O niemieckich korzeniach, a więc o potomkach imigrantów niemieckich (kolonizacja niemiecka to proces, który trwał na ziemiach Wielkopolski od początków XIII wieku, a nasilił się w drugiej połowie XIX wieku, w czasach wzmożonej germanizacji), możemy mówić w przypadku przynajmniej czterech spośród uczestniczek projektu – Jagody Ajtner, Natalii Baumgart, Poli Ślefarskiej i Amelii Matusz. O tym, że ich pradziadowie byli Niemcami, świadczą nie tylko nazwiska, ale również czasem opowieści rodzinne, a w przypadku przodka Natalii – Józefa Baumgarta, także dokumenty. Antenaci wymienionych powyżej uczestniczek projektu przyjmując polską kulturę i język, stali się Polakami. Z kolei reemigrantami z Niemiec (okolice Berlina) byli przodkowie Aleksandry Polcyn – Kędzierscy. Z wywiadu, jaki Ola przeprowadziła z babcią wynika, że najpierw wyemigrowali oni z Polski, a następnie powrócili po I wojnie światowej na teren Wielkopolski, osiedlając się w Dąbkowicach. O migracji z przeciwnego kierunku – ze wschodu (z dawnych „kresów wschodnich”) możemy natomiast mówić w przypadku rodzin Ćwirków (przodkowie Amelii Ćwirko) i Kowzanów (przodkowie Mai Gorkowskiej). Ich przybycie na ziemie etnicznie polskie po drugiej wojnie światowej wiąże się z poczuciem tożsamości z naszym narodem.

Nie możemy zamknąć opowieści o przodkach bez podsumowania. Praca nad projektem przyniosła nam wiele satysfakcji. Wszyscy uczniowie od pierwszych zajęć zaangażowali się w poszukiwania wiadomości o antenatach, zdjęć i dokumentów, odwiedzali cmentarze (nawet te oddalone o wiele kilometrów), rozmawiali z członkami rodzin (często dawno nieodwiedzanymi), przeprowadzając z nimi wywiady, zapoznali się ze zbiorami Miejskiej Biblioteki Publicznej w Chodzieży (niektórzy po raz pierwszy w życiu). Następnie analizowaliśmy zgromadzony materiał źródłowy i rozpoczęliśmy pracę w zasobach internetowych, wykorzystując dokumenty udostępnione przez archiwa: Archiwum Państwowe w Poznaniu, Cyfrowe Archiwum Powstania Wielkopolskiego, Archiwum Państwowe w Warszawie. Potrzebne nam dane uzyskiwaliśmy również dzięki projektom: Szukaj w Archiwach, Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa, E-kartoteka, Wielkopolskie Towarzystwo Genealogiczne „Gniazdo”, Genealogia Polaków „Dynamiczny Herbarz Rodzin Polskich”, genezanazwisk.pl. Uzyskane w ten sposób dane pomogły nam w budowie drzewa genealogicznego naszych rodzin, napisaniu notki biograficznej wybranego przodka oraz okazały się niezbędne przy tworzeniu infografiki. Do zadań cyfrowych wykorzystywaliśmy komputery szkolne oraz smartfony, a także tablety i aparat do zdjęć, które otrzymaliśmy w ramach projektu Cyfrowa Szkoła Wielkopolsk@ 2020.

Projekt nie tylko pozwolił poznać bliżej krajobraz kulturowy Wielkopolski, ale również zacieśnił więzi między członkami zespołu uczniowskiego oraz między uczniami a nauczycielem, nauczył pracy w grupie i rozwinął umiejętności niezbędne do sprawnego działania w środowisku cyfrowym. Efektami naszej pracy są przygotowane infografika oraz prezentacje, które zostały zamieszczone poniżej.