Pochodzenie
Antoni Margoński urodził się 17 stycznia 1868 roku w Borysławicach w gminie Krzykosy (dzisiejsza gmina Grzegorzew) w powiecie kolskim. Jego ojciec, Józef Margoński był rządcą dóbr Borysławice Kościelne, a matką – Aleksandra Julianna z Kisielskich. Ojciec, człowiek zapewne wykształcony, być może pochodzący z rodziny ziemiańskiej, wybrał chrzestnego dla swojego syna, został nim Józef Słucki – dziedzic sąsiednich dóbr Złota. Świadczy to wysokiej pozycji Margońskich wśród okolicznego ziemiaństwa.
Rodzice szczególną uwagę przywiązywali do patriotycznego wychowania swoich pięciorga dzieci, bo czasy były ciężkie, Polska była pod zaborami, a rodzina Margońskich żyła w zaborze rosyjskim. W domu mówiło się jednak po polsku, kultywowało tradycje i wiarę katolicką. Może z tego powodu Antoni został księdzem, jego siostra Anastazja – zakonnicą, a brat Edmund – żołnierzem. O pozostałym rodzeństwie (np. Władysławie Kledowej) nic nie wiadomo.
Dzieciństwo
„Byłem wątłem i słabowitem dzieckiem, któremu nie wróżono życia” pisał o sobie Antoni Margoński. Od urodzenia cierpiał na różne choroby: żołądka, jelit, nerek i płuc. Dzieciństwo i młodość spędził zażywając leki i oszczędzając zdrowie. Kilka razy przebywał w popularnych pod koniec XIX wieku sanatoriach: w Salzbrunie w Niemczech i Meranie we włoskich Alpach. Będąc starszym panem stwierdził, że wyleczył swoje choroby zażywając miód w różnej postaci. Wiedzę o właściwościach leczniczych miodu zaczerpnął z książek Sebastiana Kneippa i leczył nim siebie i swoich znajomych.
Edukacja i młodość
Nie wiadomo do jakich szkół uczęszczał. Być może, będąc dzieckiem zamożnych rodziców, miał prywatnego nauczyciela i uczył się w domu. Wiadomo, że miał talent do nauki języków obcych. Według jego dowodu osobistego, będąc dorosłym człowiekiem znał: rosyjski, czeski, francuski, włoski, niemiecki i łaciński. Gdy już zdobył ogólne wykształcenie rozpoczął studia w Wyższym Seminarium Duchownym w Warszawie. Święcenia kapłańskie otrzymał 20 lipca 1890 roku.
Młody patriota
Młody kapłan pracował w diecezji warszawskiej i włocławskiej. Energiczny i pogodny miał wielu przyjaciół, wśród których było wielu patriotów, takich jak on. Wspólnie organizowali odczyty, uświadamiali rodakom, że trzeba walczyć z zaborcą tak, jak każdy potrafi. Uczestniczyli w tworzeniu tajnych organizacji i katolickich związków robotniczych. Ksiądz Margoński i jego przyjaciele byli więc ścigani przez władze carskie, dlatego konieczne były częste przeprowadzki. Ksiądz Antoni nie przestraszył się represji, czuł się Polakiem i wbrew zakazom pisał po polsku: listy, akty urodzin, zgonów i małżeństw. Po wielu latach pisał sam o sobie, że nie był karany przez sądy polskie, „Przez Moskali karany: skazaniem na śmierć za sprawy polityczne w listopadzie 1905 roku”, a w 1908 roku „pozbawieniem wszelkich urzędów i skazaniem na wygnanie z parafii”. Działalność niepokornego księdza-patrioty nie podobała się też w zaborze pruskim „Przez Niemców karany byłem odebraniem parafii i uwięzieniem w dniu 27 marca 1915 roku. Wszystkie te kary spadły na mnie za sprawy polityczne”. Margoński od wyroków się uchylał, odważnie sprzeciwiał się zaborcom i dawał innym przykład jak kochać Polskę – kraj, którego nawet nie było na mapie.
Dobry gospodarz
„Energiczny i pełen twórczego zapału, doświadczony działacz społeczny” tak wspominają go w Charłupi Małej, gdzie jako proboszcz zjednał parafian: zbudował plebanię i zainicjował budowę murowanego kościoła. W Domaniewie wyremontował kościół i budynki gospodarcze. Z sentymentem wspominany jest także w Piotrkowie Kujawskim i Wieńcu. Ostatnią jego parafią była parafia w Umieniu (parafia sąsiednia do jego rodzinnej). Proboszczem został najprawdopodobniej 10 września 1924 roku. Wkrótce pomalował kościół, kupił ziemię i zbudował budynki gospodarcze (świetlicy używała Ochotnicza Straż Pożarna w Umieniu, a część budynków przekazał w testamencie Siostrom Felicjankom z Krakowa).
Ksiądz Margoński będąc człowiekiem wykształconym doceniał wartość edukacji. W ówczesnej gminie Drzewce (dzisiejsza gmina Olszówka) w kilku wsiach w wynajętych salach nauczyciele uczyli dzieci. W owych czasach w szkole powszechnej uczeń miał uzyskać zasób wiedzy podstawowej „potrzebny do życia” czyli umieć czytać, pisać, liczyć. W jednej sali uczyły się dzieci w różnym wieku, było ich wiele, a nauczyciel zazwyczaj tylko jeden. Dzieci uczyły się też geografii, kaligrafii i religii. Największą szkołą w gminie była Szkoła Powszechna w Umieniu. Ksiądz Margoński wraz z nauczycielem tej szkoły Zygmuntem Kosińskim wystarali się o nową szkołę. Na budynek siedmioklasowej szkoły powszechnej przystosowano stary pałacyk dworski w Łubiance (dotychczas dzieci uczono tam zimą, w wynajętej sali, a nauka była płatna). Szkole nadano sztandar i imię św. Stanisława Kostki. W tej szkole ksiądz Margoński uczył dzieci religii w okresie międzywojennym. Szkoła Podstawowa w Łubiance od 1929 roku istnieje do dziś, choć już w nowych budynkach.
Dwie pasje księdza
Antoni Margoński przez większość swego życia był zapalonym pszczelarzem, jak wielu księży w tamtych czasach. Mieszkając w Umieniu zyskał ogólnopolską sławę. Prowadził pasiekę doświadczalną, jedną z najlepszych w Polsce. Składała się ona z 40 uli, które stały w ogrodzie przy kościele, a z każdego ula zbierał rocznie około 80 kilogramów miodu (!) Miał ogromną wiedzę na ten temat i ciągle prowadził badania nad życiem pszczół, obserwował je i sprowadzał nowe gatunki, budował ule i sprzęt pasieczny. Wśród okolicznej ludności promował leczenie miodem. Brał także udział w pokazach i wystawach rolniczych, „nadzwyczaj gościnny częstował zwiedzających miodem i piernikami”. Firma o nazwie „Wzorowa pasieka Ks. A. Margońskiego” znana była wśród miłośników miodu, gdyż ksiądz zamieszczał reklamy w ogólnopolskich gazetach np. „Rodzina Polska” i sprzedawał swoje miody w Polsce i wielu zakątkach Europy.
Ksiądz Antoni doskonalił swoje umiejętności, a wiedzą dzielił się z innymi: był na kongresie pszczelarskim w 1929 roku w Poznaniu i we Lwowie, „łagodnym głosem” wygłaszał tam odczyty i referaty za które słuchacze dziękowali mu „rzęsistemi oklaskami”. Należał do organizacji pszczelarskich, był w zarządzie Naczelnego Związku Towarzystw Pszczelniczych, a w latach 1925 – 1930 redagował czasopismo „Pszczelnictwo Polskie” wraz ze Stanisławem Brzóską. Przez wiele lat publikował artykuły w „Bartniku Wielkopolskim”, prowadził obserwacje matek pszczelich i studiował literaturę, także obcojęzyczną.
W końcu zaczął pisać książki. Żartobliwie mówił, że jego pszczoły „płacą za wydrukowanie dzieł o pszczelarstwie, które w tysiącach egzemplarzy rozchodzą się po całej Polsce”. Te dzieła to: „Pożytek z pszczół dla rolnictwa” (1925r.), „Miód żywi i leczy” (1927r.) oraz „Pszczelarstwo nowoczesne” część I i II (1927 i 1930r.) wydawane w Toruniu i w Poznaniu przez Drukarnię Św. Wojciecha. Ich wydania wznawiano po 2-3 razy ze względu na duże zainteresowanie wśród czytelników.
Za swoją pracę nad popularyzacją pszczelarstwa został wyróżniony dyplomami Ministra Rolnictwa (w 1924r.) i Centralnego Towarzystwa Rolniczego Warszawskiego (w 1927r.), a pszczelarze bułgarscy nazywali go „Pierwszym Pszczelarzem Rzeczpospolitej”.
U schyłku życia
Ksiądz Margoński w 1937 roku rozpoczął starania o sprowadzenie do Umienia sióstr zakonnych ze Zgromadzenia Felicjanek z Krakowa (być może dlatego, że jego siostra Anastazja była Felicjanką). Chciał, by po jego śmierci kontynuowały jego działalność duszpasterską i pszczelarską. Wszystko szczegółowo zapisał w swoim testamencie. Szczegółowo zaplanował kto i w jaki sposób będzie opiekował się jego ukochanymi pszczołami i pomagał parafianom. Niestety, wszystko potoczyło się inaczej.
Wybuchła II wojna światowa. Pani Wiktoria Gutowska, która opiekowała się pasieką, zmarła w Oświęcimiu. Niemcy postanowili pozbawić inteligencji cały polski naród, rozpoczęli masowe aresztowania wśród lekarzy, prawników, nauczycieli, księży i innych osób wykształconych… W jednej z takich zorganizowanych akcji, w dniu 6 października 1941 roku aresztowany został ksiądz Margoński, przewieziony do obozu tymczasowego w Lądzie nad Wartą, a później do Niemiec do obozu koncentracyjnego w Dachau. Od tej pory żył jako osoba z numerem 28213 i mieszkał w bloku 28. Wszyscy więźniowie musieli ciężko pracować, byli bici, głodowali i chorowali. Większość z nich umarła. Zmarł tam też ksiądz Antoni Margoński, lecz data jego śmierci nie jest pewna. Być może śmierć nastąpiła w lutym, ale według wielu źródeł, ksiądz zmarł dopiero 12 lub 16 maja 1942 roku, gdyż „był jeszcze na coś potrzebny okupantom – znał przecież wiele języków, a wiemy, że hitlerowcy chętnie wykorzystywali takie umiejętności więźniów”. Jedno jest pewne, jego ciało zostało spalone w obozie w Dachau.
Symboliczny grób księdza znajduje się na cmentarzu parafialnym w Umieniu, w 1953 roku ufundowały go Siostry Felicjanki „jako symbol wdzięczności dla swego dobroczyńcy”. To one przez wiele lat starały się realizować ostatnią wolę księdza Margońskiego: prowadziły przedszkole, kursy kroju, szycia i trykotarstwa, uczyły religii dzieci ze szkoły podstawowej w Łubiance. Wraz z powojennym proboszczem ks. Konstantym Okurowskim uporządkowały zniszczony kościół (w którym po aresztowaniu Margońskiego Niemcy mieli salę kinową, a później stacjonowało wojsko radzieckie). Przejęły też opiekę nad ukochaną pasieką księdza Antoniego. W latach trzydziestych do prac pasiecznych dojeżdżała pani inżynier Maria Kasińska, później część uli przeniesiono do Głębokiego. Siostry z około 100 przedwojennych uli zdołały odzyskać 9 i w tak okrojonej formie prowadziły księżowską pasiekę jeszcze w latach sześćdziesiątych.
Znaczenie postaci
Ule księdza Margońskiego już dzisiaj nie istnieją, siostry Felicjanki wyjechały z Umienia w 1993 roku, ale wszyscy pozostali we wdzięcznej pamięci mieszkańców gminy Olszówka. Siostry dużo dobrego zrobiły dla ludzi, zżyły się z mieszkańcami. Ksiądz wśród ludności szerzył wiedzę rolniczą i ogrodniczą. Za przyczyną księdza wielu ludzi w okolicy zajmowało się pszczelarstwem, wielu zatrudniał, wielu współpracowało z nim i od niego uczyło się pszczelarskiego rzemiosła. Do dziś w okolicy niejedna osoba zna się na pszczołach i ma swoje ule.
Antoni Margoński to znawca pszczelarstwa, pionier tej branży w międzywojennej Polsce, kontynuator dzieła ks. Jana Dzierżonia, wybitny publicysta pszczelarski. Człowiek, który całe życie się uczył (po zapoznaniu się z badaniami Kazimierza Funka o witaminach, wprowadził zmiany do kolejego wydania swojej książki). Publikacje pszczelarskie księdza znajdują się dziś w domowych biblioteczkach bartników w całej Polsce, a stare ich wydania nadal są w antykwariatach (nam udało się je kupić). Według Bibliografii Polskiego Pszczelarstwa Antoni Margoński jest autorem czterech pszczelarskich książek i bardzo wielu artykułów.
Dzisiaj lekarze i farmaceuci nadal zachwalają właściwości zdrowotne miodu, na swoich blogach powołują się na badania księdza Margońskiego – wielkopolskiego pioniera pszczelarstwa w sutannie i popularyzatora apiterapii.
Podczas naszych poszukiwań okazało się, że Antoni Margoński zajmował się literaturą jeszcze przed trzydziestym rokiem życia. Najprawdopodobniej w 1896 roku zaczął publikować książki o treści religijnej: „Rozmyślania o męce Zbawiciela świata”, „Uwielbienie Zbawiciela w Przenajświętszym Sakramencie, czyli rozmyślania na każdy dzień tygodnia”, „Maryjo! Bądź uwielbiona w świętym miesiącu maju! Czyli nabożeństwo majowe na użytek Kapłanów i Wiernych”. Z tych książek uczą się młodzi duchowni, gdyż są dostępne w wielu bibliotekach seminariów duchownych. Katecheci wraz ze swoimi uczniami też z nich korzystają, np. z tej ostatniej, podczas nabożeństw majowych, co później relacjonują w prasie katolickiej.
Ksiądz miał lekkie pióro, w swoich artykułach i książkach zajmująco pisał i o Bogu i o pszczołach. Za jego życia doceniali go duchowni i pszczelarze, autorzy artykułów w „Przeglądzie katolickim”, „Bartniku postępowym”, „ABC kolskim”, „Rodzinie Polskiej”, a dzisiaj katecheci, osoby zrzeszone w Kolskim Kole Pszczelarskim, członkowie Oficyny Pszczelarskiej.
Z całą pewnością, tak, jak życzył sobie Margoński, miód wyleczył wielu ludzi, tak jak jego. Jego dokonania powodują, że jest postacią wyjątkową: patriotą, pasjonatem i człowiekiem wykształconym. Możemy być dumni, że był mieszkańcem gminy Olszówka. Jego symboliczny grób, dzięki nam, dzieciom z Łubianki, nie będzie już taki smutny i pusty.
Antoni Margoński tragicznie zginął w Dachau, zamordowany przez hitlerowców, jego młodszy brat, Edward Margoński – lekarz i żołnierz, podczas tej samej wojny został zamordowany przez sowietów w Katyniu. „Tragiczne są losy dwóch braci, którzy stali się ofiarami wrogich nam ustrojów totalitarnych”.
Źródła:
współcześni pszczelarze czytają Margońskiego
farmaceuci powołują się na Margońskiego
„Gazeta Wyborcza Poznań” nr 205, wydanie z dnia 3 września 2007r. str. 9 „Ksiądz Antoni Margoński – pionier pszczelarstwa. Wspomnienie”
Margoński – ksiądz i pszczelarz
„ABC kolskie” nr 250 z dnia 9 września 1927r.
„Na sieradzkich szlakach” Oddział PTTK w Sieradzu 2-3/86-87/2007/XXII
katecheci czytają Margońskiego
„Prowincja Krakowska Zgromadzenia Sióstr Felicjanek” tom II „Leksykon Domów. Umień – Dom Matki Boskiej Anielskiej” autor s. Maria Paschalisa Lenart CSSF str. 131 – 156
Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej Umień www.szukajwarchiwach.pl
kaplica męczeństwa i wdzięczności
„Gmina Olszówka. Przeszłość i teraźniejszość” Józef Stanisław Mujta
Edmund Margoński – ofiara Katynia
Rozmowa z Panem Rafałem Ławniczakiem z Drzewiec
Rozmowa z Panią Haliną Rosiak z Umienia
Rozmowa z Panią Danutą Pawlak z Umienia
Wywiad z Panem Adamem Grabowskim z Dąbia