Pochodzenie

Bernard Chrzanowski urodził się 27 lipca 1861r. w Wojnowicach, w rodzinie szlacheckiej od pokoleń mieszkającej w Wojnowicach. Jego ojciec Kazimierz był zarządcą dóbr Rogera hrabiego Raczyńskiego.Matka Bronisława była córką słynnego skrzypka Karola Lipińskiego.

Dzieciństwo

W domu Chrzanowskich panowała atmosfera polskości i patriotyzmu. Ojciec Bernarda brał udział w powstaniu styczniowym (1863-1864). Po jego klęsce pomagał powstańcom wyemigrować do zachodniej Europy. Z tego powodu ścigany był przez policję i zmuszony do ucieczki poza granice Prus. Do domu powrócił po kilku latach. Stracił posadę zarządcy, więc przeniósł się z rodziną do Szewc, niedaleko Wojnowic. Kupił tam nieduży majątek ziemski (1870). Wkrótce jednak zmarł (12.12.1870), pozostawiając żonę i syna w trudnej sytuacji materialnej. Do 10 roku życia Bernard wychowywany był w domu, w atmosferze szacunku dla przeszłości, historycznych pamiątek i romantycznych tradycji. W domu wisiał portret Tadeusza Kościuszki i stał fortepian, na którym matka grywała utwory Fryderyka Chopina. Była utalentowaną pianistką, osobą wykształconą, o wielkiej kulturze. To ona przekazała mu wiedzę o życiu i otaczającym świecie, a także podstawy systematycznej edukacji.Po śmierci męża postanowiła opuścić Szewce.

GIMNAZJUM

Bernard Chrzanowski od 1871r. zamieszkał z matką w Poznaniu.Podjął naukę w Królewskim Gimnazjum św. Marii Magdaleny. Był pilnym i wyróżnającym się uczniem.Po dwóch latach nauki w jezyku polskim,rozpoczął się proces germanizacji szkoły.Bernard najbardziej lubił przedmioty humanistyczne,a szczególnie interesowała go historia ojczysta.Był aktywnym członkiem tajnego Towarzystwa imienia Tomasza Zana,której celem było szerzenie wsród polskiej młodzieży patriotyzmu i narodowej solidarności. Spotykano się na tajnych zebraniach,ich tematem była historia,literatura oraz polityka. Jako uczeń niezamożny i wyróżniający sie postępami w nauce otrzymywał stypendium Towarzystwa Naukowej Pomocy,organizacji działającej na terenie całej Wielkopolski. 24 września 1880r.otrzymał świadectwo maturalne.

STUDIA

Bernard Chrzanowski rozpoczął studia historyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim.Dnia 14 października 1880r.zapisał się na wydział filozoficzny.W Krakowie swobodnie posługiwano się językiem polskim,działały polskie szkoły,biblioteki i muzea.Wielki wpływ wywarli na niego profesorowie-historycy:Stanisław Smolka,Józef Szujski,Stanisław Tarnowski i Michał Bobrzyński.Po roku opuścił Kraków i wyjechał do Berlina na studia prawnicze(1881r.).Tutaj napisał swoje pierwsze prace naukowe.Brał czynny udział w życiu akademickim,zaprzyjaźnił się z Ludwikiem Finklem,słynnym później historykiem i bibliografem.1 XII 1885r.zdał egzamin referendarski i odbył praktykę w sądzie,w pobliskiej Saksonii,a następnie w kilku innych niepolskich prowincjach państwa niemieckiego.

Etapy działalności

PRAKTYKA SĄDOWA

1 lipca 1890r. Bernard Chrzanowski zdał egzamin asesorski i otworzył kancelarię adwokacką w Poznaniu. Jego klientami byli ludzie niezamożni,borykający się z surowymi pruskimi prawami.Bronił także uczniów i studentów oskarżonych o przynależność do tajnych organizacji patriotycznych (proces poznański-1901r. i gnieźnieński-1903r.). Niewielkie miał z takiej praktyki zyski materialne, nie zabiegał o nie. W 1910r. porzucił adwokaturę,obejmując stanowisko w Banku Przemysłowców.1 października 1909r. ożenił się z Józefą Augustą z domu Wężyk,siostrą pisarki wielkopolskiej Pauli Wężyk, przejmując także opiekę nad pasierbem Walerianem Chrzanowskim,wówczas 10-letnim chłopcem.W 1912 r.Chrzanowskim urodziła się córka Anna.

Praca zawodowa nie stała się dla niego jedyną sferą działalności.

PRACA SPOŁECZNA I OŚWIATOWA

Pracę społeczną rozpoczął w Zarządzie Towarzystwa Naukowej Pomocy.Aktywnie uczestniczył w niemal wszystkich ważniejszych organizacjach kulturalnych i oświatowych zaboru pruskiego.W roku 1890r. został prezesem poznańskiego Związku Sokołów, organizacji, której celem było upowszechnianie wśród polskiej młodzieży zamiłowania do ćwiczeń fizycznych i sportu.Uczono patriotyzmu i poszanowania polskich tradycji narodowych.Z jej szeregów wywodzili się późniejsi powstańcy wielkopolscy.Od 1895r.pełnił funkcję prezesa ,,Sokoła”na całe Niemcy.Pełnił tę funkcję przez 30 lat.Bardzo lubił kontakty z młodzieżą. Chętnie służył pomocą prawną i oświatową organizacji ,,Warta”,w której prowadzono tajną naukę czytania i pisania.W 1913r. założył w Poznaniu Towarzystwo Krajoznawcze,zostając jego przewodniczącym.

Działalność polityczna

Równolegle z pracą oświatową i społeczną B.Chrzanowski rozpoczął działalność polityczną. Wraz z grupą przyjaciół założył tygodnik ,,Przegląd Poznański” (1894-1896). Pismo propagowało więzi łączące Polaków mieszkających w różnych zaborach. Zamieszczało publikacje między innymi A. Asnyka, M. Konopnickiej, H. Sienkiewicza S. Żeromskiego. Sam także publikował artykuły publicystyczne i historyczne. Po upadku tygodnika wstąpił w szeregi pierwszej w Poznaniu komórki Ligi Narodowej.

Głosami polskich wyborców wybrany został posłem do parlamentu niemieckiego w Berlinie. Reprezentował okręg poznański. Funkcję tę sprawował w latach 1901-1910, broniąc interesów polskich.

Uważał, iż z braku polskich szkół należało tworzyć organizacje społeczne spełniającą ich rolę. Udzielał się społecznie w Towarzystwie Czytelni Ludowych (TCL), które zajmowało się gromadzeniem i rozpowszechnianiem wśród ludności polskich książek. Placówki takie działały m.in. w Opalenicy i Buku.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości (11 listopada 1918r.) pracował nad odbudową i połączeniem podzielonych przez zabory ziem.

W latach 1919-1921 był podsekretarzem stanu (wiceministrem) w Ministerstwie byłej Dzielnicy Pruskiej w Poznaniu, a następnie pierwszym kuratorem Okręgu Szkolnego Poznańskiego (1922-1928).

Pracę kuratora rozumiał przede wszystkim w kategoriach moralnych. Dbał o pozyskiwanie odpowiedniej kadry pedagogicznej. Zniósł kary cielesne w szkołach podległego sobie okręgu. Najbardziej interesował się szkołami podstawowymi, przeprowadzając w nich częste wizytacje.

Ostatnim w jego życiu polem publicznej działalności był Senat Rzeczypospolitej Polskiej (1935-1938).

Problematyka morska i kaszubska

Bernard Chrzanowski był wielkim miłośnikiem Kaszub i polskiego Wybrzeża. Tematyką tą zajął się pod koniec XIX wieku, gdy nadmorskie ziemie eksploatowały Prusy. Już wtedy w 1902 r. zaintersował się ziemią kaszubską i ludźmi tam żyjącymi. Owocem tego był „Przewodnik po Kaszubach”, a nieco później w 1920 roku wydał książeczkę pt: „Na kaszubskim brzegu”. W tym samym czasie ukazało się jego dziełko pt: „Z wybrzeża i o wybrzeżu”, którym zainteresował Stefana Żeromskiego. Książka ta stała się dla pisarza inspiracją do napisania „Wiatru od morza”. Nazywano go „odkrywcą Kaszub dla Wielkopolski”.

Bardzo lubił nadmorskie krajobrazy, chociaż wiele w życiu podróżował, ziemię kaszubską uważał za najpiękniejszą i najbardziej polską.

SCHYŁEK ŻYCIA

Bernard Chrzanowski został wysiedlony do Warszawy 16 XII 1939 r.przez niemieckie władze okupacyjne, miał prawie 80 lat, był zmęczony i schorowany.W zimnym mieszkaniu warszawskim przeżył całą okupację.Tuż przed wybuchem powstania warszawskiego przeprowadził się do Królewskiej Góry ( Konstancina ), tam zmarł 12 grudnia 1944r. Pochowany został na cmentarzu w niedalekim Skolimowie,a w pogrzebie uczestniczyło zaledwie kilka osób.Z okazji 125 rocznicy urodzin i 60-lecia nadania Gdyni praw miejskich,z inicjatywy Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego jego prochy przeniesiono na cmentarz oksywski w Gdyni.Uroczystość odbyła się 27 lipca 1986r.,za przyzwoleniem córki-Anny Drążkiewiczowej, z udziałem delegacji z rodzinnych Wojnowic. Bernard Chrzanowski po latach spoczął na ziemi kaszubskiej.Spełniło się w ten sposób jego ostatnie marzenie.

ZNACZENIE POSTACI

Romantyk z charakteru i pozywista z przekonań

Bernard Chrzanowski był jednym z czołowych polskich działaczy politycznych i kulturalno-oświatowych w zaborze pruskim, zwolennikiem pracy organicznej, wpływowym przedstawicielem ziem zachodnich w ogólnopolskim ruchu niepodległościowym.Uosabiał najlepsze cechy Wielkopolanina:patriotyzm,prawość,rzetelność,humanitaryzm,życzliwość wobec ludzi,szerokie horyzonty intelektualne,poczucie odpowiedzialności i zdolność do kompromisu w imię wyższych celów.

Imię B.Chrzanowskiego nosi dziś Oddział Poznański PTTK, Szkoła Podstawowa w Wojnowicach,szlak turystyczny w Wielkopolskim Parku Narodowym prowadzący z Puszczykowa przez Jarosławiec do Puszczykówka (znaki żółte),ścieżka rowerowa z Opalenicy do Sielinka.

Postać Chrzanowskiego jest także upamiętniona na Głazie Krajoznawców na Wzgórzu św. Wojciecha w Poznaniu oraz na Głazie-Pomniku odsłoniętym 14 czerwca 2013r. w Wojnowicach,w 100 rocznicę Krajoznawsta i Turystyki w Poznaniu (14-16.06.2013r.).

ŹRÓDŁA

Archiwum Państwowe w Poznaniu

1.Spuścizna Bernarda Chrzanowskiego,sygn.1137

Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu

2.Wspomnienia Bernarda Chrzanowskiego,sygn.1375

3.B.Chrzanowski.,Z niewoli do wolności.Poznań1929

OPRACOWANIA

1.Dzianisz P.,Poruszył wiatr od morza(Bernard Chrzanowski 1861-1944).Gdańsk 1986

2.Łukomski G.,Bernard Chrzanowski syn ziemi opalenickiej.Opalenica 1988

3.Łukomski G.,Bernard Chrzanowski 1861-1944 BIOGRAFIA POLAKA ZACHODNIOKRESOWEGO.Poznań-Opalenica 2005

4.Wojcieszak B.,Opalenicki słownik biograficzny TOM I.Opalenica 1993