Pochodzenie
Bernard Rohde, Wielkopolanin pochodzenia chłopskiego, mieszkał w Żelicach (powiat wągrowiecki). Wychowywał się w rodzinie wielodzietnej, miał 6 sióstr i 4 braci. Jego rodzicami byli Józef i Stanisława Rohde. Ojciec był młynarzem. Posiadał własny młyn oraz około 1 ha ziemi.
Dzieciństwo
Bernard Rohde urodził się 20 sierpnia 1894 roku w Żelicach. Ochrzczony został w kościele parafialnym św. Katarzyny w Potulicach. Był najstarszym synem i zgodnie z tradycją miał przejąć po ojcu wiatrak służący do wykonywania pracy młynarza. Od dzieciństwa był sposobiony do tego zawodu. W domu rodzinnym panowała przyjazna atmosfera, starsze rodzeństwo opiekowało się młodszym, gdy rodzice byli zajęci pracą. Pan Bernard żył w czasach kiedy Polska była pod zaborami. Wielkopolska należała do zaboru pruskiego. Dzieci w domu Państwa Rohde były wychowywane w duchu umiłowania ojczyzny i wartości chrześcijańskich. Wieczorami cała rodzina siadała w pokoju i przy akompaniamencie akordeonu i skrzypiec śpiewano patriotyczne i religijne pieśni. Opowiadano też o historii Polski oraz tradycjach rodzinnych.
Edukacja
Swoją naukę rozpoczął w Szkole Podstawowej w Żelicach. W szkole obowiązywał język niemiecki. Rozmowy w j. polskim były zakazane i surowo karane. Rodzice Bernarda sami uczyli swoje dzieci czytać i pisać po polsku. Ostatecznie Bernard znał trzy języki obce: niemiecki, łacinę i rosyjski. W domu też poznał literaturę i historię Polski. Bernard przejawiał talent muzyczny więc samodzielnie uczył się grać na instrumentach: akordeonie, skrzypcach, później na organach. Nauczył się również odczytywać i zapisywać nuty. W 1906 roku, podczas nauki w szkole w Żelicach, Bernard wziął udział w szkolnym proteście przeciwko germanizacji polskich dzieci. Miał wówczas 12 lat. Rodzina wspomina, że był dobrym i pracowitym uczniem. Po ukończeniu szkoły pracował u ojca w młynie.
Etapy działalności
Działania wojenne
Pierwsza wojna światowa i niewola
W 1914 roku wybuchła pierwsza wojna światowa. Bernard, jako poddany cesarza pruskiego został wcielony do armii pruskiej. 13 marca 1915 roku dostał się do niewoli rosyjskiej i został osadzony w Taszkiencie (dzisiejsza stolica Uzbekistanu), 5 tysięcy kilometrów od swojej rodziny. Wśród rodzinnych pamiątek zachowało się przysłane przez niego zdjęcie oraz listy-kartki pisane w niewoli z 1916 i 1918 roku, cenzurowane przez władze rosyjskie. Adresując listy do Żelic Bernard musiał w miejscu przeznaczonym na nazwę kraju pisać „Pr. Posen, Germania”, co oznacza prowincję poznańską w Niemczech. Listy nacechowane są dużą tęsknotą, niepewnością jutra, nadzieją na koniec wojny. Pan Bernard pisze o zmaganiu się z trudnościami bytowymi, prosi również o wsparcie finansowe w formie 10 marek, za co bardzo przeprasza rodzinę. Zawsze zapewnia o swej miłości i wdzięczności oraz prosi by się o niego „nie kłopotać”. W niewoli Bernard przebywał do końca 1918 roku. Do Polski wracał piesz, kilka miesięcy z podręcznym kuferkiem, w którym miał skrzypce. Po drodze do domu grał na skrzypcach w mijanych wioskach, za co otrzymywał posiłek od mieszkańców.
Powstanie Wielkopolskie
Po kilku dniach od powrotu z niewoli rosyjskiej na wezwanie dziedzica majątku Żelice, Wojciecha Nieżychowskiego, Bernard stawił się w gotowości bojowej do 64 -osobowego pododdziału Żelice-Potulice. Dziedzic oddał dobra majątkowe do dyspozycji żołnierzy. Pod kierownictwem leśniczego, starszego sierżanta Ludwika Kołodzieja, powstańcy wyruszyli 6 stycznia 1919 roku w kierunku Chodzieży. W swoich wspomnieniach, Bernard opisuje walki w Budzyniu, w Podaninie oraz w Chodzieży. Z zapisków wynika, że powstańcy byli pod ostrzałem lotnika, kulomiotów, samochodu pancernego oraz pociągu pancernego, który ściągnięto z Piły. Oddziały zaborców były wspierane przez miejscową ludność niemiecką. Bernard wymienia nazwiska poległych, a wśród nich Rajewicza z oddziału Wągrowiec, zastrzelonego w Budzyniu. Ciekawostką jest udział w walkach francuskiego łącznika konnego z Alzacji, który wspierał Polaków. Oddział Bernarda w lutym 1919 roku został włączony do 2. Pułku Strzelców Wielkopolskich.
Wojna polsko–bolszewicka(1919–1921)
Po powstaniu Bernard przeszedł do Wojska Polskiego i został przydzielony do 56 Pułku Piechoty Wielkopolskiej, w którym walczył w wojnie bolszewickiej na froncie Litewsko-Białoruskim. Pułk ten w grudniu 1919 r. został włączony w skład 14 Dywizji Piechoty. W ramach tej dywizji Bernard służył w plutonie telefonistów. W kwestionariuszu Komisji Krzyża Niepodległości pisze o walkach w okolicach Bobrujska, gdzie później 56 Pułk stacjonował. Wspomina też odwrót do Warszawy i odparcie Rosjan pod Mińsk. W styczniu 1921 roku nastąpiła demobilizacja i Bernard wrócił do rodzinnych Żelic. Podczas okupacji w latach 1939-1945 wykonywał pracę młynarza i potajemnie uczył dzieci. Bernard został uhonorowany następującymi odznaczeniami:
– Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym
– Medalem za uczestnictwo w Wojnie Polsko–Rosyjskiej (1919-1921)
– Odznaką Grunwaldzką
– Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski
Praca społeczna po odzyskaniu niepodległości
Już w 1928 roku Bernard został mianowany na urzędnika stanu cywilnego na obwód Brzeźno Nowe. Następnie w 1945 r. powierzono mu sprawowanie czynności I zastępcy urzędnika stanu cywilnego na obwód Wągrowiec Południe. Również tego samego roku powierzono mu stanowisko Podwójciego Gminy Wągrowiec Południe oraz funkcję sołtysa w Żelicach.
Współpracował ze szkołą w Żelicach przekazując młodzieży swoje przeżycia z wojny bolszewickiej i Powstania Wielkopolskiego. Pan Bernard pracował również społecznie na rzecz parafii w Potulicach. Uczył religii dzieci, przygotowywał je do przyjęcia I Komunii Świętej, pełnił obowiązki organisty w kościele św. Katarzyny.
W ostatnich latach życia z powodu choroby potrzebował opieki rodziny i zamieszkał w Wągrowcu. Zmarł 13 sierpnia 1978 roku, mając 84 lata. Został pochowany na cmentarzu w Potulicach, swojej rodzinnej parafii, wśród poległych kolegów z powstania.
Znaczenie postaci
Bernard Rohde podjęciem walki o niepodległość Ojczyzny dał przykład sobie współczesnym, że zawsze trzeba mieć nadzieję, że możliwe w życiu jest poświęcenie wszystkiego dla wyższych wartości takich jak wolność i miłość Ojczyzny. Pracując dla dobra społeczności pokazał, że życie nie polega tylko na pilnowaniu swego interesu i dbaniu o własne osobiste dobro. Rozwijając swoje talenty udowodnił, że aby je odkryć i rozwijać, nie trzeba wiele posiadać i mieć wybitnych nauczycieli, ale potrzeba wysiłku, cierpliwości i pasji. Bernard Rohde dbał również o dobrą pamięć poległych powstańców. Świadczą o tym dokumenty, w których Bernard składa oświadczenie potwierdzające uczestnictwo jego poległych kolegów w powstaniu.
Dla potomnych Bernard Rohde był żywą skarbnicą wiedzy o walkach niepodległościowych w wymiarze lokalnym. Podczas wizyt w Szkole Podstawowej w Żelicach opowiadał swoje przeżycia uczniom, ukazując im historię Polski i zaszczepiając w nich patriotyzm. Zachowało się również wiele zapisów, wspomnień z jego całego życia, dzięki czemu w dzisiaj możemy odtworzyć atmosferę tamtych czasów i dowiedzieć się wiele o lokalnym przebiegu powstania. Za swoją działalność był szanowany, o czym mogą świadczyć mianowania na stanowiska społeczne. Od kilku lat odbywają się w wiosce Potulice, spotkania upamiętniające bohaterstwo powstańców, którzy zostali pochowani na miejscowym cmentarzu. Inicjatorem tych spotkań jest p. Jerzy Konwiński oraz Stowarzyszenie Strzecha Potulice. Przy udziale zaproszonych rodzin powstańców oraz gości, odprawiana jest msza święta w intencjii bohaterów. Przygotowane zostają wystawy, pokazy, prezentacje, odczyty, recytacje i śpiewy patriotycznych pieśni z tego okresu. Podczas tych spotkań można zobaczyć wyeksponowane pamiątki i zdjęcia bohaterów również Bernarda Rohde. Dla nas współcześnie żyjących Bernard Rohde jest przede wszystkim autorytetem, bohaterem naszego regionu, który „walczył na froncie wschodnim, wydostał się z niewoli i przemierzył pieszo tysiące kilometrów, aby z powstańcami bić się o wolną i niepodległą Polskę”.
Źródła
Wywiad z siostrzenicą bohatera, panią Felicją Strachanowską i jej mężem.
Archiwum rodzinne Państwa Strachanowskich:
– kopia Uchwały Rady Państwa z dn. 13 listopada 1958 r. nr 0/916, o odznaczeniu Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym,
– kopia Uchwały Rady Państwa z dn. 13 stycznia 1972 r. nr 0/28, o odznaczeniu Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski,
– wyżej wymienione odznaczenia, Medal za uczestnictwo w Wojnie Polsko-Rosyjskiej (1919-1921) oraz Odznaka Grunwaldu,
– zaświadczenia z Centralnego Archiwum Wojskowego o udziale w walkach powstańczych,
– koperta adresowana do bohatera, wysłana ze Stowarzyszenia Uczestników Walki o Szkołę Polską,
– odpis mianowania na urzędnika stanu cywilnego z dn. 4.07.1928 r. wydany przez Starostę Powiatu Wągrowieckiego,
– odpis mianowania na urzędnika stanu cywilnego z dn. 12.06.1945 r. wydany przez Starostę Powiatu Wągrowieckiego,
– odpis mianowania na stanowisko Podwójciego Gminy Wągrowiec Południe z dn. 28.06.1945 r., wydany przez Starostę Powiatu Wągrowieckiego Zdzisława Dolatkowskiego,
– odpis mianowania na stanowisko sołtysa w gromadzie Żelice z dn. 10.10.1945 r. wydany przez Starostę Powiatu Wągrowieckiego Tadeusza Majewskiego,
– własnoręcznie napisany Kwestionariusz Komisji Krzyża Niepodległości dla prac niepodległościowo – wojskowych w Wielkopolsce,
– własnoręcznie napisane „Wspomnienia powstańca Wielkopolskiego Rohdego Bernarda”,
– kilkanaście kartek-listów z niewoli rosyjskiej z lat 1915 – 1918,
– oświadczenia świadka potwierdzające udział innych mieszkańców z okolicy Żelic w Powstaniu Wielkopolskim,
– artykuł J. Ziółkowskiego, Powrót z Taszkientu, „Tygodnik Wągrowiecki”, 12.04.2013 – fotografie rodzinne.